Page Text
________________
स्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम्
• संसारस्य अनादितासमर्थनम् ·
यदप्युक्तं कथं प्राप्यत इति, तत् कथयति - तस्यानादावित्यादिना । तस्येति निर्धारितस्वरूपं जीवमाह । तस्य जीवस्यानुभवत इत्यनेन सहाभिसम्बन्धः । तथा स्थानान्तराणि गच्छतोऽनादिमिथ्यादृष्टेरपि सत एतानि सर्वाणि जीवविशेषणानि ।
अनादी संसार इत्यस्य तु नरकादिभवग्रहणेष्वित्येतद् विशेषणम्, कर्मत एव कर्मणः स्वकृतस्येति त्रयाणां विशेषणविशेष्यता, बन्ध-निकाचनोदय - निर्जरापेक्षं विविधं इत्येतद् द्वयं पुण्यपापफलमित्यस्य विशषणम्, अनुभवत इत्यस्य तु हेतुग्रन्थोऽयं ज्ञान - दर्शनोपयोगस्वाभाव्यादिति, तानि तानीत्यादिपदद्वयं गच्छत इत्यस्य व्याप्यं कर्म, एवं सम्बन्धे कथिते विवृणोति - अविद्यमान आदिरस्य सोऽयम् अनादिः, હેમગિરા
(માવ્ય- તસ્યાનાવો સંસારે પરિભ્રમતઃ)
ભાષ્યાર્થ :- આ જીવ અનાદિ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતો,
* નિસર્ગ સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિનું સ્વરૂપ
તસ્ય બનાવી....
ઉપર જે બીજો પ્રશ્ન થયેલ કે ‘કઈ રીતે' આ પરિણામ થાય ? તેનો જવાબ ઈત્યાદિ, પદોથી કહે છે. તે આ મુજબ કે- ‘તસ્ય’ સર્વનામથી હમણાં જ નિર્ધારિત કર્યું છે સ્વરૂપ જેનું એવા જીવનું ગ્રહણ કરવું. અનુમવતઃ, સ્થાનાન્તરાળિ છત:, બનાિિમથ્યાવૃષ્ટેરપિ સતઃ આ સર્વ વિશેષણો ઉપર બતાવેલ સ્વરૂપવાળા જીવના (તસ્યનીવસ્ય) છે તેથી આ સર્વ વિશેષણોનો અન્વય આ જીવ સાથે કરવો. ‘રવિભવપ્રદળેલુ'- આ વિશેષણ અનાદિ સંસારનું છે. ‘વર્મત વ વર્મન: સ્વતસ્ય' આ ત્રણેમાં વિશેષણ - વિશેષ્ય ભાવ છે તે આ રીતે મંતઃ વિશેષણ, વિશેષણ ર્મનઃ વિશેષ્ય. ભાવાર્થ આ પ્રમાણે → કર્મથકી જ (જીવે) પોતે કરેલ કર્મના વિવિધ પુણ્ય-પાપ ફળને અનુભવે છે.
स्वकृतस्य
વનિાધનોવનિર્ઝરાપેક્ષ અને વિવિધ એ બે ‘પુપાપાં’ પદના વિશેષણ છે. આ પુણ્યપાપના ફળને અનુભવનાર જીવ છે. અને આ અનુભવના સંવેદન પાછળ કારણ જીવનો પોતાનો જ્ઞાન-દર્શન ઉપયોગ રૂપ સ્વભાવ છે. એ સ્વભાવ-હેતુને જણાવવા ‘અનુમવત:' પછી ‘જ્ઞાનવર્શનોપયો સ્વામાવ્યાત્' એ પદમાં પંચમીનો ઉલ્લેખ હેતુના અર્થમાં કર્યો છે, અર્થાત્ આ ઉપયોગ (સ્વભાવ) જીવના અનુભવ પાછળ હેતુ રૂપ છે. નિ નિ સ્થાનાન્તરાપ્તિ જીતઃ આ પદમાં રહેલા દ્વિતીયા વિભક્તિવાળા ‘તાનિ તાનિ' એ બે પદ જીતઃ ના વ્યાપ્ય કર્મ છે. આ દ્વિતીયા વિભક્તિ વ્યાપ્યરૂપ કર્મને બતાવનાર છે. વ્યાપ્ય એટલે કર્મ. આ પ્રમાણે ભાષ્યના પદોનો પરસ્પર સમ્બન્ધ-અન્વય કર્યા પછી હવે તે પદોનું વિવરણ કરે છે.
નથી વિદ્યમાન આદિ જેની તે અનાદિ. કેવળજ્ઞાનરૂપી જ્યોતિ વડે સમસ્ત સંસારના શેય (પદાર્થ)ની રાશિ પ્રકાશિત થાય છે છતાં તેના વડે આ સંસારની આદિ તો દેખાઈ નથી. કારણ ૧. સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસનમાં ૨/૨/રૂ તું: વ્યાવ્યું ર્મ - કર્તા પોતાની ક્રિયા વડે જેને મેળવવા ઈચ્છે તે વસ્તુ વિશેષ ‘વ્યાપ્ય’ કહેવાય.
=
=
६१
=
| SR No. | 005749 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udayprabhvijay |
| Publisher | Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |