________________
.
અષ્ટમ પ્રસ્તાવ-સૂર્યચંદ્રનું આગમન અને વરદત્ત ચિત્રકાર.
૩૯૯
- વરદાન માગ.” તે બે -“હે દેવ ! એ જ વરદાન છે કે આજથી તમારે કોઈ માણસને માર નહિ.ત્યારે યક્ષે કહ્યું કે-“ તારો વિનાશ ન કરવાથી જ એ તે (બીજાને અવિનાશ) સિદ્ધ જ છે, માટે બીજું કાંઈક માગ.” તેણે કહ્યું-“હે દેવ! જે એમ જ હોય તે દ્વિપદ (મનુષ્ય), ચતુષ્પદ (પશુ) અને અપદ (સર્પ વિગેરે ) આ સર્વમાંથી કોઈના પણ માત્ર એક અવયવને પણ હું જોઉં, તે તેને અનુસરીને તેનું યથાર્થ સર્વ રૂપ હું ચિતરી શકું એવું મને વરદાન આપો.” ત્યારે યક્ષે કહ્યું કે “ જા, એમ થશે.” ત્યારપછી વરદાનને પામેલો તે રાજા અને નગરના કેવડે સત્કાર કરાયે. પછી તે પિતાની કૌશાંબી નગરીમાં ગયો. તે નગરીમાં પહેલાં કહ્યા પ્રમાણે શતાનીક રાજા રાજ્ય કરતા હતા. એકદા રાજ્ય, દેશ, ચતુરંગ સૈન્યના વિસ્તાર અને બીજા વિશેષ પ્રકારના વૈભવવડે ગર્વને વહન કરતો તે સભામંડપમાં બેઠે હતા ત્યારે તેણે દૂતને પૂછયું કે-“હે દૂત! જે બીજા રાજાઓને હોય એવું મારે શું નથી?” દૂતે કહ્યું-“હે દેવ! આપને બીજા જેવી ચિત્રસભા નથી.” આ પ્રમાણે તેણે કહ્યું ત્યારે રાજાએ સભામંડપને ચિતરવા માટે ચિતારાઓને આજ્ઞા કરી. ત્યારે તેઓએ સરખી ભૂમિને વહેંચીને ચિતરવાને પ્રારંભ કર્યો. તેમાં અંતઃપુરના દ્વારની પાસેને જે ભાગ હતું તે વરદાનવાળા ચિતારાને આવ્યું. ત્યારે ત્યાં ચિત્રકર્મને કરતા તેણે એકદા જાળીયાના વિવરમાંથી રાજાની મુખ્ય પટ્ટરાણી મૃગાવતી દેવીને મણિમય મુદ્રિકા(વીટી)ના કિરણોથી વ્યાપ્ત પગને અંગુઠા જે. તે જોઈ તેણે અનુમાનથી જાણ્યું કે-“આ મૃગાવતી દેવી જ છે.” ત્યારપછી તેણે તે
અંગુઠાને અનુસાર જેવું હતું તેવું યથાર્થ રૂપ આળેખ્યું. તે રૂપમાં ચક્ષુને - ઉઘાડતી વખતે એક મેસને બિંદુ તેના સાથળમાં પડશે. તે તેણે દૂર કર્યો.
(ભુસી નાખે.) ફરીથી પણ પડશે. તે પણ તેણે દૂર કર્યો. એ જ પ્રમાણે ત્રીજી વખત પણ ત્યાં જ પડેલા તે બિંદુને જોઈને તેણે વિચાર કર્યો કે“નિચે આવું ચિહ્ન આ ઠેકાણે હોવું જોઈએ.” એમ તેના મનમાં નિશ્ચય થવાથી તે બિંદુ તેણે દૂર કર્યો નહીં. ત્યારપછી કેટલેક દિવસે સર્વ ચિત્રકર્મ સમાપ્ત થયું ત્યારે રાજા તે ચિત્રસભાને જોત જેતે જ્યાં તે મૃગાવતીનું રૂપ ચિતરેલું હતું તે પ્રદેશમાં આવ્યો. તે રૂપને નિમેષ રહિત દષ્ટિવડે જોતાં રાજાએ તે બિંદુ જે. તેને જોઈને તરતજ ભૂકુટી ચડાવવાથી ભયંકર અને ક્રોધના વશથી રક્ત થયેલા નેત્રથી ક્ષોભ પામેલે રાજા આ પ્રમાણે વિચારવા લાગ્યું –
પાપમતિવાળા આણે મારી પત્નીનો પરાભવ કર્યો છે, એ વાત નિશ્ચિત છે. એમ ન હોય તે વસ્ત્રની અંદર રહેલા મસને તે શી રીતે જાણે?