________________
૩૩૮
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
આનંદ રહિત, ઉત્સાહહીન થઈ રહ્યાં. ઇંદ્ર પણ અલંકાર-વિલેપન મૂકી, નાટકાદિ વિલાસ તજીને ચિંતવવા લાગ્યું કે– અહો ! ભગવંતના એ અનર્થનું મૂળ કારણ હું પોતે થે, કારણ કે મારી પ્રશંસાથી કુપિત થયેલા એ સુરાધમે આ મહાપાપ આચર્યું. તેવામાં સકળ ત્રણ લેકના જીના નાશથી થયેલ પાપ-પંકથી જાણે લિપ્ત થયેલ હોય, સમસ્ત અપયશરૂપ ધૂળથી જાણે શરીરે લેપાયેલ હોય, અકલ્યાણની શ્રેણિથી જાણે પૂર્ણ હોય, પૂર્વ કાંતિને સમૂહ જેને નષ્ટ થયું છે, પ્રતિજ્ઞાાંગથી થતી લજજાને લીધે જેના લેચન સંકુચિત થઈ ગયા છે એ અધમ સંગમક સૌધર્મ-સભામાં આવ્યો. તેને જોઈ પુરંદર વિમુખ થઈ બેસતાં કહેવા લાગ્યું કે – હે દેવ ! તમે મારૂં વચન સાંભળે. આ સંગમક દેવની સામે ચંડાળની જેમ તમારે કદી નજરે જેવું પણ યુક્ત નથી. એ નિર્દય પાપાત્માએ મારે અપરાધ કર્યો કે અમારા પૂજનીય ભુવનગુરૂની એણે ભારે કદર્થના કરી. એને કદાચ ભીમ ભવસાગરથી તે પ્રતિભય ન લાગે, પરંતુ એ ભારે અકાર્ય કરતાં મારાથી પણ શું ડર્યો નહિ ? ભગવંતે જેમ નિશ્ચલ સામાયિકને મહાભાર ઉપાડ્યો છે, તેમ શું મેં પણ તે ઉપાડ્યો છે કે એણે મારી શંકા પણ ન કરી? પ્રભુને કદર્થના પમાડવાથી એણે પ્રચંડ પાપ-ભાર પિદા કર્યો અને તમે એના સંગથી અહીં બેઠા તે પાપના ભાગીદાર થશે. ઉપસર્ગ કરતી વખતે શું હું એને નિગ્રહ કરવાને સમર્થ ન હતે? પરંતુ તેમ કરવા જતાં એ માની લેત કે“જિનેશ્વર ઇંદ્રની નિશ્રાએ તપ તપે છે.” હવે વધારે કહેવાથી શું ? એને અહીંથી કહાડી મૂકે. ચરોના નિવાસ કરતાં શૂન્ય મકાન સારૂં.” એમ રેષથી બોલતાં ઇંદ્ર સ્વર્ગમાંથી એકતા સંગમકને પિતાના પગવતી હડસેલી કહાવો. એમ પિતાની માનહાનિ જોતાં સંગમકે વિચાર કર્યો કે –“અહો ! આ વિચાર્યા વિના કરેલા કાર્યોનું દુષ્ટ પરિણામ હવે પ્રગટ થાય છે.” એમ ભારે શેકમાં તે કુત્રિમ વિમાનથી મેરૂ ભણી ચાલે, એટલે દેવાંગનાઓથી આક્રોશ પામતે, પિતાના પરિવારથી હલના પામતે, ઇંદ્રના સુભટથી આગળ હડસેલાતે, સામાનિક દેવેથી ઉપેક્ષા કરાતે તે સંગમક સ્વર્ગથકી નીકળીને મેરૂની ચૂલિકા પર રહ્યો. તેનું શેષ આયુષ્ય એક સાગરોપમનું હતું. તેવામાં તેની અગ્રમહિષીઓએ પુરંદરને વિનંતિ કરી કે –“હે સ્વામિન! જો તમારી આજ્ઞા હોય તે અમે સ્વામી પાછળ જઈએ.” એટલે શું તેમને જવા દીધી અને શેષ પરિવારને જવાને પ્રતિષેધ કર્યો.
હવે ભગવાન વર્ધમાનવામાં નિરૂપસર્ગ થતાં બીજે દિવસે તે જ