________________
૩૩૬
શ્રી મહાવીરચરિત્ર. છતાં જ્યારે ભગવંત ભુજા લંબાવી, એકાગ્રચિત્ત ધર્મ-ધ્યાનમાં પરાયણ રહી કઈ પણ બોલ્યા નહિ ત્યારે પ્રત્યુત્તર ન પામતાં સંગમકે વિચાર કર્યો કે કામ શાસન દુર્લંઘનીય છે, તે મહા મુનિઓને પણ સંક્ષેભ પમાડે છે; માટે તેના સર્વસ્વરૂપ દિવ્ય કામિનીઓ એકલું કે જે એના મનને ચલાયમાન કરે.” એમ સમજી તેણે બધી ઋતુઓ સમકાળે પ્રગટાવી. તેના પ્રભાવે સહકાર કૂલ્યા, અશોક વૃક્ષે પલ્લવિત થયા, દુર્દિન થયું, મલય-વાયુ પ્રવ, કેયલનો કલરવ પ્રસર્યો, કદંબવૃક્ષેમાં કળીઓ આવી, મયૂર નૃત્ય કરવા લાગ્યા, કમળ-પરિમલ પ્રસરી રહ્યો, કાસ-કુસમ સમાન ઉજવળ દિશાઓ ભાસવા લાગી, ભગવંતની ચિતરફ પંચ વર્ણનાં પુષ્પની વૃષ્ટિ કરવામાં આવી. પછી વિવિધ સ્વરે પ્રધાન સંગીતમાં કુશળ, હાવભાવપૂર્વક વિવિધ નાટ્ય-વિધાનમાં વિચક્ષણ, વીણા, વેણુ પ્રમુખ વાજંત્રયુકત, પ્રવર અલંકારથી અલંકૃત એવી દેવાંગનાઓ તેણે પ્રગટાવી. તે પ્રભુ પાસે આવીને સવિલાસ ચેષ્ટા કરવા લાગી. ઉભટ શૃંગારયુકત હલાવણ્યરૂપ જળપ્રવાહ વડે સરિતાની જેમ લીલાપૂર્વક વનવિભાગને પૂરતી, વિશાળ, દીર્ઘ અને ચંચળ અભિવડે ચોતરફ વિકસિત કમળની શંકા કરાવતી, કેટલીક નમતા શિર પરથી પડતા પુષ્પોની માળાઓ બનાવતી અને કેટલીક જિનસમાગમના સુખને ઇછતી, સ્વામીને અત્યંત સતાવવા લાગી. કેટલીક ગળતા આંસુ લુંછવાના મિષે ભગવંતની આગળ પીવર, કનક-કળશ સમાન શોભતા પોતાના સ્તન પ્રગટ બતાવતી. વળી કેટલીક આ પ્રમાણે તર્જના કરતાં બોલતી કે-“હે સુભગ ! તું મિથ્યા કારૂણ્યને ધારણ કરે છે, કારણ કે મદનબાણથી જર્જરિત છતાં આ યુવતીઓનું રક્ષણ કરતા નથી. હે નાથ ! કઠિનતા તજી, અમ દુઃખીએને બોલાવ. સંપુરૂષ પ્રેમાધીનને પરાસ્ત કરતા નથી. આ યુવતીએ તારા દર્શનમાત્રથી જાણે કામની દશમી અવસ્થા પામી છે, હવે ઉપેક્ષા ન કર.” એ પ્રમાણે બહુ વિકાર પ્રગટાવી, સવિલાસ સુરાંગનાઓ જગગુરૂનું મન ધ્યાનથકી લેશ પણ ચલાયમાન કરી ન શકી. પછી સૂર્યોદય થતાં પ્રભુને અશ્રુતિ જોઈ, હિતશકિત સંગમક ચિંતવવા લાગ્યું કે “આ મહાસત્ત્વ મુનિ અનુકુળ ઉપસર્ગોથી પણ ચલાયમાન થતું નથી, તે હવે એને મૂકીને શું હું સ્વર્ગે ચાલ્યા જાઉં ? અથવા તે એમ કરવું મને યુકત નથી. લાંબા વખત ઉપસર્ગ કરતાં પણ વખતસર એનું ચિત્ત ચલાયમાન થશે.” એવા કિલષ્ટ ભાવમાં વર્તતા સંગમકે આહારત્યાગી અને ગામમાં વિચરતા વિભુને પણ સતાવ્યા વાલુકપંથ, સુભૂમ, સુક્ષેત્ર, મલય હસ્તિશીર્ષ, ઓસલિ,