________________
પણ પ્રસ્તાવ–ઉપનંદને ગૃહદાહ.
ર૭૭ -ચેખા નાંખવાથી એક નિમેષ માત્રમાં તે થાળી ફૂટી ગઈ. પછી જેમને જેમ મળ્યું તેમ તે ગોવાળાએ ખાધું અને છેવટે પાયસલિત તેના ભાંગેલ કટકા લઈને પણ તેઓ ચાટી ગયા. ત્યાં કંઈના બિલાડાની જેમ જેતે શાળ પણ વિલક્ષ બની ઉભું રહ્યો અને નિયતિવાદને તેણે વિશેષ નિશ્ચય કરી લીધે.
પછી સ્વામી બ્રાહ્મણ ગામમાં ગયા. ત્યાં બે પાટક-વિભાગ હતા તેમાં નંદ અને ઉપનંદ નામના બે ભ્રાતા તેનું સ્વામિત્વ કરતા હતા. ભગવંત છને પારણે નંદના ફળીયામાં ગયા. એટલે તેણે દધિમિશ્રિત સુવાસિત કમોદથી પ્રભુને પડિલાવ્યા. ત્યાં ગોશાળ બીજા પાટકમાં ગયે અને ઉન્નત પ્રાસાદ જોઈને તે ઉપનંદના ઘરમાં પેઠે. તેણે દાસીને હુકમ કર્યો કે-“એને ભિક્ષા આપ.” દાસી વાસિત કમંદ ગોશાળાને આપવા માટે લાવી. તેને ન ઈરછતે ગોશાળ ઉપનંદને આ પ્રમાણે નિભ્રંછવા લાગ્યો કે-“અરે! ગામને કર લઈને રાજાને તો કાંઈ આપતું નથી, વિવિધ વિલાસ ભેગવે છે અને અખલિત પાપ-આચરે છે; છતાં ગૃહાંગણે આવેલા અમારા જેવા મુનિઓને વાસિત ભાત અપાવતાં લજજા કેમ પામતે નથી?” એમ સાંભળતાં ગુસ્સે પામીને ઉપનંદે દાસીને કહ્યું કે-“હે ભદ્રે ! આ શ્રમણના શિર પર જ એ ભાત નાખી દે.' એટલે દાસીએ તેમ કર્યું જેથી ગોશાળે ભારે અભિમાન કરતે, હોઠ કરડીને ભીષણ ભ્રકુટી બતાવતે, અન્ય કોઈ પણ તેનું બૂરું કરવાને અસમર્થ થતા, તેના ગૃહદ્વારે ઉભા રહીને તેણે કહ્યું કે- જો મારા ધર્માચાર્યનાં તપ કે તેજને પ્રભાવ હોય તે આ અધમ પુરૂષનું ઘર ભસ્મ થાઓ.” એવામાં પાસેના વાણુવ્યંતર દેવોએ ભગવંતના પક્ષપાતને લઈને અગ્નિ વિકવતાં તેનું ભવન દગ્ધ થયું.
ત્યારપછી ભગવાન ચંપા નગરીમાં ગયા. ત્યાં ત્રીજું ચોમાસું રહ્યા. બે માસખમણની તપસ્યા તથા વિવિધ ઉત્સુકાદ આસન કરતાં ચરમ દ્વિમાસિક તપના પારણે બહાર પારણું કરી, ગોશાલકની સાથે કાલાક નામના સંનિવેશમાં ગયા. ત્યાં ત્રસ-જંતુ રહિત તથા એક ભૂત શુન્ય ગૃહમાં રાત્રે પ્રતિમાને રહ્યા. ગોશાળે પણ ચપલતાથી નિધિ સહન ન કરતાં ઘરના દ્વાર આગળ છુપાઈને રહ્યો. એવામાં ગામના મુખીને સિંહ નામે પુત્ર, વિદુ
ન્મતિ દાસી સાથે ભેગા કરવાની ઈચ્છાથી તે જ શૂન્ય ઘરમાં પેઠે. તેણે મોટા શબ્દ અવાજ કર્યો કે. અહા ! અહીં જે કઈ શ્રમણ, બ્રાહ્મણ કે પથિક આવી . વચ્ચે હોય, તે બોલે કે-જેથી અમે બીજે ક્યાંય જોઈએ.” એમ સાંભળતાં