________________
ષષ્ટ પ્રસ્તાવ–મંખ ઉત્પત્તિ.
૨૦૧
એવા તમારા જેવાને એ દુ:ખ શું માત્ર છે ? માટે પૂર્વભવના સ્મરણથી વિરામ પામ અને વર્ત્તમાન પ્રમાણે ચાલ. અતીત-અનાગતની ચિંતા કરવાથી શરીર પણ સીદાય છે. જ્યાં જન્મ, જરા, મરણ, રોગ, શોક પ્રમુખ અનેક દુઃખા ભરેલાં છે, તેથી જ આ સ`સાર અત્યંત અસાર ગણાય છે.’ એમ વિવિધ હેતુ-વચનથી સમજાવતાં કેશવ, વિરહની મહાવેદનાથી હણાયેલ એવા તેને મહાકષ્ટ ઘરે તેડી ગયા. ત્યાં જતાં પણ ખાન-પાન તજી, શૂન્ય મને પૃથ્વીમાં દૃષ્ટિ સ્થાપી, મહાયાગીની જેમ વ્યાપારાંતરના વિચારને અટકાવી, પેાતાના જીવિતને તૃણુ સમાન ગણતા તે રહેવા લાગ્યા. એટલે તેને આવી અવસ્થામાં જોઈ મનમાં ભારે સંતાપ પામતાં સ્વજનાએ ‘ આ કાઇ છળ−વિકાર તા નહાય ’ એમ શંકા લાવી મ ંત્ર-તંત્રવાદીઓને ખેલાવ્યા. તેમણે બતાવેલાં ઉપચારા કર્યાં, છતાં કઇપણ ફેર ન પડ્યો. એવામાં એક વખતે દેશાંતરથી કોઈ વૃદ્ધ પુરૂષ આવી ચડ્યો અને તે એના જ ઘરે ઉતચેર્યાં. ત્યાં મખને જોઇ, પાસે રહેલ કેશવને તેણે પૂછ્યું' કે–‘ હું ભદ્રે ! આ યુવાન છતાં અને રાગાદિકથી રહિત છતાં સશલ્યની જેમ દેખાય છે, તેનું શું કારણ ? ' ત્યારે કેશવે પણ દોષ-વિકાર કહી સભળાવ્યેા. સાંભળતાં તેણે કહ્યું કે- આવા દોષના તમે કાંઈ પ્રતીકાર કર્યાં છે ? ' કેશવ ખલ્યા− મંત્ર-તંત્રના જાણનારા પ્રવર જનાને એ બતાવ્યા.’ વૃધ્ધે જણાવ્યુ` કે- એ સર્વ પ્રયત્ન નિર્ણાંક છે. પ્રેમ-ગ્રહના તે બિચારા શે પ્રતીકાર કરી શકે ? કારણ કે સર્પના ઉગ્ર વિષની વેદનાને શાંત કરવામાં દક્ષ છતાં, પ`ચાનન, દુષ્ટ ગજેંદ્ર અને રાક્ષસીને થંભી દેવામાં કુશળ છતાં, ભૂતઉપદ્રવના નાશ કરવામાં નિષ્ણાત અને પરમ વિદ્યાશાળી છતાં તેઓ પ્રેમ-પરાધીન હૃદયને સ્વસ્થ કરવાને સમર્થ થતા નથી.' કેશવે પૂછ્યુ‘- તે હવે શુ કરવુ ? ' તે ખેલ્યા- જો મને પૂછતા હા તેા જેટલામાં એ કામની દશમી અવસ્થા હજી પામ્યા નથી તેટલામાં ચિત્રફલક પર પૂર્વના વ્યતિકર આળેખાવા કે–ભીલે ખાણુથી ચક્રવાકને ઘાયલ કર્યાં અને તે હજી જીવતા હતા તેવામાં પ્રયિની મરણ પામી. એમ આળેખાવી ચિત્રલક એના હાથમાં આપીને ગ્રામ, નગરાદિકમાં એને ભમાવા. એમ કરતાં વખતસર વિધિચેાગે પૂર્વભવની ભાર્યા કે જે સ્ત્રીપણાને પામી હોય અને લકમાં આળેખેલ ચક્રવાક યુગલના વ્યતિકર જોવાથી જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પામતાં તે એને મળી જાય. પુરાણઆગમામાં એવા વૃતાંતા સભળાય છે અને વળી તેમ કરવાથી આશારૂપ અલાવડે અટકી રહેતાં કેટલાક દિવસે એ જીવતા રહી શકશે. ' એમ સાંભળતાં કેશવે કહ્યું- અહા ! તારી બુદ્ધિને ધન્ય છે. પાકી મતિના પુરૂષો