________________
૧૧૦
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
રત્ના હરાઈ રહ્યાં છે એવી અમરાવતીને સાંભળી, પેાતાના બુદ્ધિ-માહાત્મ્યથી વિપક્ષને પરાસ્ત કરનાર એવા જે મંત્રીએ બૃહસ્પતિને પણ હસી કહાડતા હતા. કહા, તેવા મંત્રીવર્ગોની તુલના કોની સાથે થઈ શકે ? એવા પ્રકારના ગુણુવાળા મત્રીજનાપર રાજ્ય-ચિ'તાના મહાભાર આરોપણ કરી, ગ્રામ, નગર, આકરાદિકથી વેષ્ટિત એવા ધરણીમ`ડળને લીલાથી ધારણ કરતાં, મરણુ–ભયના વ્યામાહ થવાથી દુર્ઘાંત સામત સમૂહને વશ લાવતાં, દીન, અનાથજનાને મનાવાંછિત પૂરવા મહાદાનશાળાએ પ્રવત્તત્ત્તવતાં ઉંચા શિખરાથી હિમાલયના શૃગાને હસી કહાડનાર એવા મદન-મંદિરાદિ કરાવતાં, ધર્માં પ્રકાશક શાસ્ત્રો સાંભ ળતાં, દુષ્કર તપ-ચરણરૂપ જળથી પાપ–મેલને ધેાઇ નાખનાર એવા ગુરૂના ચરણ-કમળ આરાધતાં, લેાકાને ન્યામાહ પમાડનાર ધ`વિરાધને અકટાવતાં તથા ગુણવંત પ્રણયી–પ્રેમી કે સ્વજન-વર્ગને સન્માનતાં, પૂર્વે ઉપાજે લ સુકૃત-. . સમૂહથી ચિંતારહિત સુખ ભાગવતાં, પુરૂષા સેવવામાં તત્પર, ન્યાય અને વિનયયુક્ત, દાનથી પ્રસન્ન થયેલા અદિજના જેનું વિશિષ્ટ ચરિત્ર ગાઇ રહ્યા છે તથા જગતમાં પ્રસિદ્ધ એવા તે રાજાના દિવસે જવા લાગ્યા.
એકદા વિચિત્ર ચિત્રાવડે મનેાહર મંદિર-આવાસમાં સુખશય્યાપર રાજા સુતા હતા અને નિદ્રાના વેગ તેના મંદ પડી ગયા હતા, તેવામાં પશ્ચિમ રાત્રિ સમયે—પાછલી રાતે કઇ વિચક્ષણ પહેરગીર-ચામરક્ષક ખેલ્યા કે— જે પુરૂષો, પૂર્વજોના વશરૂપ વૃક્ષના મૂળ સમાન, શત્રુ-કુળરૂપ કમળને દળવામાં કુંજરસમાન અને સ`ગુણના સ્થાનરૂપ એવા પુત્રને પેાતાના પદે સ્થાપી સંયમથી અલંકૃત થાય છે, તેવા જના પરભવમાં મુકિત કેમ ન પામે ?” એ પ્રમાણે સાંભળતાં રાજાએ ચિંતવ્યુ` કે—‹ અહા ! એ તા દુ`ભ છે, કારણ કે આટલે અધેા કાળ વીતતાં અને ઘણી રમણીએ છતાં અત્યારસુધી મને કુલાલ'મનરૂપ એકે પુત્રની પ્રાપ્તિ ન થઈ. બીજી તા દૂર રહેા, પણ આવી સ્થિતિમાં હવે હું શું કરૂ? કનું આરાધન કરૂ ? કયાં જાઉં? કોને કહું? કેવા ઇલાજ લ` ? અથવા આવા કામમાં કેને સહાયક બનાવું ? મારે પુરૂષા શે ? પૂ કની પરિણતિ કેવી હશે ? ” એમ વિચારતાં ક્ષણવાર કિકત્ર્ય-મૂઢ બની, તરતજ પુનઃ સત્ત્વભાવ સ્વીકારી, રાજા સમ્યક્ પ્રકારે વિચારવા લાગ્યા કે— ૮ પરલેાકને માટે પ્રવૃત્ત થયેલા પુરૂષાને જોકે પુત્રાની સહાયતાની જરૂર જ નથી, કારણ કે છેક ઉપર ગયેલ હાથી પણ પતને ભાંગે-તાડે છે, તેમ પુત્ર પણુ મર્યાદા ઓળંગી જતાં દુ:ખરૂપ થાય છે, તાપણુ પૂ રાજાઓની પરંપરા – સ'તતિના વિચ્છેદ થાય એ જ મારા મનમાં દુ:ખ પેદા કરે છે; કારણ કે પૂર્વના ભૂપાલાએ આ કુદેશનુ રક્ષણ કર્યું' છે.' એવામાં દિશાઓમાં ભારડ, કાર’ડ, હુ'સ, ચક્રવાક પ્રમુખ પક્ષીઓના ફલાહલ સભળાયા, પ્રભાના પ્રસાર થયા,