Page Text
________________
રસાત્મકતા અને ભાવાત્મકતા
થઈ હોવાથી શૃંગારભાસ સ્પષ્ટ છે(એ. ૫-૬). રાવણના સીતા પ્રત્યેના વર્તનમાં સીતાનું નામ સાંભળતા જ તે સીતા પ્રત્યે મેહાંધ થઈને લાચારી તથા પ્રેમ પિતાના ગર્વની ભૂમિકા પર વ્યક્ત કરે છે. તેથી વીરરસમાં શુંગારાભાસની છાંટ વચ્ચે આવી જાય છે. અં. ૫ માં સીતાનું મૃત્યુ નહિ પણ અપહરણ થયાની મનમાં ખાતરી થયા પછી રામે સીતા પ્રત્યેનો દુખપૂર્ણ અનુરાગ, નિશ્વાસ, પગ આગળ ન ચાલવા, અશ્ર સારવા, ઇષ્ટજન આગળ લાચારી પ્રગટ કરવી, લથડિયા ખાવા, માથાની જટા ખેંચવી, મૂછિત થવું વગેરે વિભાવથી વિપ્રલંભ શૃંગારના ભાવે વ્યક્ત થયા છે. તેમાં વા. રા.ના આ પ્રસંગે સીતાએ શૃંગારના ભાવ વ્યક્ત કર્યા છે. તેમાં વા. રા. ના આ પ્રસંગે સીતા પ્રત્યે રામે કરેલા વતન જેટલી કે પુરુરવા એ ઊર્વશી માટે વ્યક્ત કરેલ દુઃખ જેટલી પ્રબળ માત્રા અહીં નથી રજૂ થઈ કે તે સાધારણ કૃત્રિમતા પણ જન્માવે પણ અહીં તે સહજ સુંદર ભાવ રામે વ્યક્ત કર્યો છે, કે જે વિપ્રલંભ શૃંગારની આછેરી સુંદર અનુભૂતિ પ્રગટ કરે છે.. હાસ્યરસ
અહીં શૃંગારમાંથી હાસ્યની એટલે કે બીજા અંકમાં રામ સીતાના શૃંગારમાં વિદૂષકનું પાત્ર અને તેની ઉક્તિ બો ઉપરૂાંત રામ-સીતાના લીલદ્યાનમાં અને તેમના મિલન પ્રસંગે પરસ્પરની પ્રસન્નતા સાથે હાસ્ય પ્રગટ કરે તેવી ઉક્તિઓ છે. તેથી શૃંગારમાંથી હાસ્ય ઉત્પન્ન થયું જેમ કહી શકાય. - આ નાટકમાં બધા પ્રકારના રસેનું વસ્તુ ઓછું નિરૂપણ કરવામાં હાસ્યરસ રહી ન જાય તે માટે સોમેશ્વર આ રસને અં રમાં સ્થાન આપ્યું છે.
સામાન્ય રીતે સંસ્કૃત રૂ કેમ વિપક, વિટ, ચેટ જેવાં પાત્રોની મદદથી હાસ્યરસનું નિરૂપણ કરવામાં આવતું હોય છે. તેમાં વિચિત્ર વેશ, હાવભાવ અને વાતચીતથી કૃત્રિમ હાસ્ય ઉત્પન્ન થતું હોય છે સૂમ કટાક્ષ કે મામિક હાસ્ય સંસ્કૃત રૂપકમાં અતિ અલ્પ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. કેટલીકવાર નાટકોમાં ભાવના નિરૂપણમાં કૃત્રિમતા કે છીછરા ણું (આછલક ઈ) ઉત્પન્ન કરે તેવું હાસ્ય હેય છે તે કેટલીકવાર જુતા સજે તેવું હાસ્ય ણ રજૂ થતું હોય છે. પવિત્ર, સૂમ, તેજસ અને ત–જે પ્રસન્નતા અને પ્રફુલ્લિતતા અર્પે તેવું હાસ્ય સંસ્કૃત રૂપકમાં ભાગ્યે જ પ્રાપ્ત થાય છે. સોમેશ્વરના આ નાટક માટે પણ તેવું બેડું-ઘણું કહી શકાય ખરું. રામના ચરિત્રમાં મોટા ભાગના પ્રસંગો, યુદ્ધ અને વિટંબણાઓથી
ભરેલા હોઈ એમાં શૃંગાર અને હાસ્ય રસને ભાગ્યે જ અવકાશ મળે છે, છતાં - સેમેશ્વરે રામ-સીતાના વિવાહ પછીના અયોધ્યાગમન અને વનવાસ માટેના પ્રયાણ
__ી વાત
| SR No. | 005744 |
| Book Title | Ullaghraghav Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhuti V Bhatt |
| Publisher | Vibhuti V Bhatt |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |