Page Text
________________
૮૪
ઉલ્લાઘરાઘવ : એક અધ્યયન . આજન કરવાનું સેમેશ્વરદેવ ચૂકતા નથી. યુદ્ધભૂમિનું પ્રત્યક્ષ વર્ણન રંગમંચ પર
ને આવતું હોવાથી આ રસને બહુ આવકાશ મળી શકતું નથી. શૃંગાર રસ;
- આ નાટકમાં ગૌણ રસ તરીકે અને વીરરસને બાધક ન થાય “રાનિસ્પંદકશ” ન થાય તે રીતે આ રસ જાય છે. ખાસ કરીને અં, રમાં આ જેવા મળે છે અને અન્યત્ર પણ થોડે જણાય છે.
કવિએ રામ-સીતાના પરસ્પર સ્નેહને ખ્યાલ આપવા માટે આ રસનો આશ્રય લીધે છે. અં. ૧માં રામે કરેલા શિવ-ધનુષ્યભંગને લીધે સીતાએ પિતાને મનોરથ પૂર્ણ થવાથી તેના આનંદત્સાહમાં આવી જઈને પિતાની સખીગી હંસિકાને અંગુઠી ઈનામમાં આપેલી તે પણ પોતે ભૂલી ગયેલાં ! તેમાં નાયિકા સીતાનો નાયક રામ પ્રત્યેનો પરમ સ્નેહ-રતિભાવ સૂચવાય છે(પૃ. ૭).
અં. રમાં શૃંગાર રસને અનુરૂપ સારું વાતાવરણ જમાવ્યું છે. રામ સીતાના લગ્ન પછીને પરસ્પર પ્રેમ અને દાંપત્યજીવન દર્શાવવામાં કવિએ કાલિદાસના
અભિજ્ઞાન શાકુન્તલને પણ નજરમાં રાખ્યું લાગે છે લીલદ્યાનની શોભાના વર્ણનમાં તથા ઋતુઓની શેભાના વર્ણનમાંના વિભાવે શૃંગારને અનુરૂપ રજૂ થયા છે. કંદર્પ દૂત આમ્રમ જરીઓ, મધુરકર શ્રેણીની સાથેની લવંગલતા, કેકિનાં ગાન, ઠંડો પવન ઈત્યાદિ બાહ્ય વાતાવરણરૂપ વિભાવે શૃંગારરસની નિષ્પત્તિ કરાવે છે, તેમાં તેના નિરૂપણની પદાવલિઓ વૈશિકી વૃત્તિનું સર્જન કરે છે. જેમાં “દ”, “ડ” વગેરે અક્ષર તાલબદ્ધ અને મધુરકોમલ પદાવલિઓમાં ગોઠવાયા છે ભ્રમરને સીતાના મુખને સ્પર્શતે જોઈ રામ જે ઉક્તિ બેલે છે તેમાં શરૂઆતમાં શૃંગારના ભાવનું વર્ણન થયું છે. બાકી એકંદરે જોતાં શૃંગાર રસને અહીં પ્રાથમિક ભૂમિકા કરતાં જરા ઉચ્ચ કોટિને નિરૂપે છે. તેમાં પરસ્પર કામવાસનાને બદલે સાત્વિક પ્રેમનું–આદરનું વાતાવરણ સર્જે તેવા શૃંગારના ભાવોનું નિરૂપણ થયું છે. અં. ૭માં પિતાપિતાના વાંકને લીધે એક બીજાને દુઃખમાં પડેલા હોવાનું માને છે એની પાછળ પણ પરસ્પર અગાધ પ્રેમનું કારણ રહેલું છે. અં. તેમાં પરસ્પરના મૃત્યુના ખેટા સમાચારથી પોતે મૃત્યુ ન પામ્યની લજ્જા અનુભવતા બતાવ્યા છે ઇત્યાદિ. આમ શૃંગારની ભૂમિકાનું ઉત્તરોત્તર ઊધીકરણ અથવા વિકાસ બતાવ્યો છે.
અં. ૫ માં વિપ્રલંભશૃંગાર તથા શૃંગારભાસનું નિરૂપણ થયેલું જોવા મળે છે. રાવણ સીતા પ્રત્યેનો અનુરાગ પ્રગટ કરે છે. તેમાં એકપક્ષીય રતિ વ્યક્ત
| SR No. | 005744 |
| Book Title | Ullaghraghav Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhuti V Bhatt |
| Publisher | Vibhuti V Bhatt |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |