Ullaghraghav Ek Adhyayan

SR No.: 005744
Original Sutra Author: N/A
Author: Vibhuti V Bhatt
Publisher: Vibhuti V Bhatt
Publication Year: 1989
Total Pages: 158
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 48

નાટક તરીકે ઉલ્લાઘરાઘવ
૩પ અસ્વીકાર કર્યો તેમાં આ સંધિ માટેની બહુ અસર જણાતી નથી, પણ કાર્પેટિક મુનકુમારના વેશે ભરતની આગળ અગત્ય મુનિને સંદેશો કહીને ગેરસમજ ઊભી કરે છે ત્યારે અને વિભીષણ-ભરતની વચ્ચે ગેરસમજભર્યો સંવાદ થાય છે ત્યારે કથાનકે સહેલાઈથી “ફલાગમ' તરફ ગતિ ન કરતાં “અવમર્શને વધુ લંબાવીને નાચમત્કૃતિમાં વધારે કર્યો છે.
કવિએ આમ કાઉંટિકની કપટના આજનથી બે (અં. ૭-૮) અંકોમાં અવમર્શ કે ‘સંઘર્ષની સર્જના કરીને કથાનકને નિર્વહકે ફલાગમથી વિમુખ જતું બતાવ્યું છે. કવિએ “વિમર્શ'માં પણ વચ્ચે પ્રત્યુપાય કે નાયકને “ફલપ્રાપ્તિ માટે સક્રિય રીતે-પ્રેત્સાહન કરવાનું કાર્ય સુગ્રીવ-વિભીષણની ઉક્તિઓથી રજૂ કરી દીધું છે ખરું.
અંક ૩ માં રાજ્યાભિષેકને સમાચાર વખતે રાણીઓને નેપથ્યમાંથી સંભળાયેલે છીંકને અવાજ પણ ગર્ભ સંધિનું કલાત્મક અને નાટ્યાત્મક સહજ સૂચન કરી દે છે ખરે, પરંતુ “કુલદેવતા બધું સારું કરશે” એમ કહીને કથાનકને “પ્રાત્યાશા' દ્વારા નિયતાપ્તિ', કાર્ય તથા નિર્વહણ સંધિ તરફ પુનઃ ગતિશીલ બતાવ્યું છે (સીતાની શોધના પુરુષાર્થમાં, રહેલી પ્રાર્યાશા' (અંક ૫) જણાય છે. આમ કહી પ્રત્યાશા'–અવસ્થા સંકલિત થઈ છે.
એકંદરે જોતાં “ગ” અને અવમર્શ અથવા “વિમર્શ –આ બંને સંધિઓને લીધે જ નાટયચમત્કૃતિમાં કે રૂપક સૌંદર્યમાં અભિવૃદ્ધિ થઈ શકતી હોય છે. આથી નાટક માટે આ બંને સંધિઓ અગત્યની ગણાય.
નિર્વહણ સંધિ કાર્ય અને ફલાગમને આ સંધિથી સંગઠિત કરવામાં આવે છે. બીજા નાટકની જેમ આ નાટકમાં પણ સામાન્ય રીતે છેલ્લા અંકમાં નાયકને બધી રીતે સંપૂર્ણ ઉદય થયેલું જોવામાં આવતું હોવાથી અંતિમ અવસ્થા, પ્રકૃતિ અને સંધિ ગૂંથી છે. આ છેલલા અડધા અંકમાં પ્રસંગે તથા ગૌણ કથાનકમાં આવેલા કથાતંતુઓને સમેટી લઈને મુખ્ય ઉદ્દેશ કે પ્રયોજનથી સંપૂર્ણ સિદ્ધિ બતાવવામાં આવે છે.
કાપેટિક કરેલા કપટ દ્વારા થયેલા સંઘર્ષો દૂર થતાં નાયકના અભ્યદયને માર્ગ મોકળા બને છે. અંક ૪ માં સીતાની મહેચ્છા અનુસાર સહુ સ્વજનનું સુભગ મિલન થાય છે, વસિષ્ઠ રામના રાજ્યાભિષેકની તૈયારી કરે છે અને રામ “મધ્યમા અંબાને તેડી લાવવા ભરતને અનુરોધ કરે છે. આમ કથાનક કાર્યમાં