________________
ઉલાઘરાઘવ : એક અધ્યયન
મુખ્ય દયઃ
હવે અંકને મુખ્ય ભાગ શરૂ થાય છે. શુક રાવણને લમણે મોકલેલે ” સંદેશે કહી સંભળાવે છે તેથી રાવણ અકળાઈને કુપિત થાય છે, પરંતુ શુક રાવણને સીતાના વિરહી તાપસ (રામ)ની વાણી ન ગણકારવાનું કહીને શાંત પાડે છે. સીતાનું નામ સાંભળતાં જ રાવણ સીતાના ખ્યાલમાં બેવાયેલ હોય છે. તેવામાં રામના દૂત તરીકે અંગદ પ્રવેશે છે.
અંગદ રાવણને રામને સંદેશો કહી સંભળાવે છે કે “મને સીતા માનપૂર્વક સોંપી દે અને વિભીષણને પ્રેમપૂર્વક તારી પાસે પાછા લઈ જા.” રામનું નામ સાંભળતાં જ રાવણ જેટલાં વચનથી રામને ઉતારી પાડવાનો પ્રયત્ન કરે છે તેટલી જ સચોટ રીતે “વિષ્ટિકાર અને ધર્મ પક્ષીય અંગદ રાવણને ઉત્તર આપે છે અને રાવણની શરમજનક બીનાઓ ખુલ્લી પાડે છે. અંગદની સચોટ વાણીથી રાવણ મનમાં ભય અનુભવે છે(ગ્લો. ૧૭) ! છેવટે અંગદ રાવણને ચેતવણું આપે છે કે “અમે જે કરીએ તે તું જેજે.” શિવની કૃપા પર છવનાર ! વાલીની બગલમાં દબાનાર યુયુત્સુ (1) રાવણને વાલિપુત્ર અંગદ મક્કમતાથી પિતાની યુહની યારી જણાવીને ચાલ્યો જાય છે (પૃ. ૧૦૮).
એવામાં પથ્યમાં કોલાહલ થાય છે. તેમાં કુમુદ નામે વાનરનાં વચન પરથી રામના સિન્યની યુદ્ધ માટેની તૈયારીનું સૂચન થાય છે. બીજી બાજુ રાવણ પણ મંત્રી પ્રહસ્તને બોલાવી યુદ્ધની તૈયારીઓ કરવા ફરમાવે છે.
ત્યારબાદ રાવણ-શુક તથા મંદોદરી-કાદંબરી રામને સિન્યના યુદ્ધની તૈયારી જોવા માટે અગાશીએ જાય છે. પિતાના ભર્તા બીજે આસક્ત મનવાળા છે અને તે અધર્મનું આચરણ કરે છે. મંદરી એક પ્રકારની ચિંતા અને વ્યગ્રતા અનુભવે છે. રાવણ તો એટલે બધે ગર્વ છે કે તેને રામની શક્તિને જરા પણ ખ્યાલ જ આવતા નથી. મદદરીએ જ્યારથી શુક–સારણ પાસેથી રામસૈિન્યનાં સમુદ્રોલંધનના સમાચાર જાગ્યા ત્યારથી તે ચિંતિત છે. "
શુક રાવણને પોતાના સ્વામીના સ્વભાવ અને શક્તિને બરાબર ખ્યાલ રાખીને રામ-પક્ષના સુભટને પરિચય કરાવે છે. સૌથી પહેલાં તે શુક અને અંગદને પરિચય આપે છે ત્યારબાદ તે રાવણને નલ, વાલિપુત્ર અબ્દ, અંગદ (બીજી વાર), કુમુદ, રંભ, પનસ, વિત, જામ્બવાન, નીલ, સુષેણ, કેસરી, શતબલિ, ગવય, સંમાદન વગેરે વાનરોને વ્યક્તિગત પરિચય આપે છે (. ૨૭-૩૬). બધા સુભટોની વિશિષ્ટતા બતાવીને છેવટે શુક હનુમાનને