________________
- સવવેદાંત-સિદ્ધાંતસારસંગ્રહ હાય, શાસ્ત્ર જાણતો હોય, ગુણદેષ સમજતે હોય, દરેક ભોગ્ય પદાર્થો પર જેને સ્પૃહા રહી ન હોય, નિત્ય-અનિત્ય પદાર્થ સમજતો હય, મુક્તિ ઈચ્છતા હોય, અને ત્રતામાં દઢ હાય એ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય કે વૈશ્ય અગ્નિથી અત્યંત તપેલા વાસણને જેટલી ઝડપથી ત્યજી દે, એટલી જ તીવ્ર મુમુક્ષુતાથી ઘરને છોડી દે છે. ૨૩૩-૨૩૫
स एव सधस्तरति संसृतिं गुर्वनुग्रहात् । यस्तु तीवमुमुक्षुः स्यात्स जीवन्नेव मुच्यते ॥ २३६ ॥ जन्मान्तरे मध्यमस्तु तदन्यस्तु युगान्तरे। चतुर्थः कल्पकोट्यां वा नैव बंधाद्विमुच्यते ॥ २३७ ॥
એ પુરુષ જ ગુરુની કૃપાથી તત્કાળ સંસાર તરે છે; અને જે એ તીવ્ર મુમુક્ષુ હોય છે, તે જીવતાં જ મુક્ત થાય છે; પરંતુ મધ્યમ મુમુક્ષાવાળો કઈ બીજા જન્મમાં અને મંદ મુમુક્ષાવાળા બીજા કોઈ યુગમાં મુક્ત થાય છે; પણ ચોથો અતિમંદ મુમુક્ષાવાળે તે કરોડો કમાં ય સંસારરૂ૫ બંધનથી છૂટતો નથી. ૨૩૬,૨૩૭ नृजन्म जंतोरतिदुर्लभं विदुस्ततोऽपि पुंस्त्वं च ततो विवेकः । लम्वा तदेतत्त्रितयं महात्मा यतेत मुक्त्यै सहसा विरक्तः ॥२३८ ॥
વિદ્વાને કહે છે કે, “મનુષ્ય જન્મ અતિ દુર્લભ છે, તેમાં પણ પુરુષ થવું દુર્લભ છે, અને તેમાં પણ વિવેક થવો અતિશય દુર્લભ છે. જેણે આ ત્રણે વસ્તુ મેળવી હોય તે મહાન આત્મા છે; અને તેણે તરત જ વૈરાગ્ય પામી મુક્તિ માટે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. ૨૩૮
મિત્રવિપુર્ણ શનિ કરિા मर्त्यत्वं पुरुषत्वं च विवेकश्व न लभ्यते ॥ २३९ ॥
પુત્ર, મિત્ર, સ્ત્રી, આદિનું સુખ તે દરેક જન્મમાં મળે છે; પરંતુ મનુષ્યપણું, પુરુષપણું અને વિવેક (મનુષ્યજન્મ સિવાય