________________
સવવેદાંત-સિદ્ધાંત સારસપ્રહ भाचं नित्यानित्यवस्तुविवेकः साधनं मतम् । इहामुत्रार्थफलभोगविरागो द्वितीयकम् ॥ १४॥ शमादिषट्कसंपत्तिस्तृतीयं साधन मतम् । तुरीयं तु मुमुक्षुत्वं साधनं शास्त्रसंमतम् ॥ १५॥ નિત્ય તથા અનિત્ય વસ્તુને વિવેક એ પહેલું સાધન છે; આ લોક તથા પરલકના વિષયાગ ઉપર વૈરાગ્ય એ બીજું સાધન છે; શમ આદિ છની સંપત્તિ એ ત્રીજું સાધન છે અને મુમુક્ષતા એ ચોથું સાધન છે. આ સાધનેને વેદાંતશાસ્ત્રમાં અતિશય માન્ય ગણ્યાં છે. ૧૪,૧૫
વિવેક ' ब्रह्मैव नित्यमन्यत्तु यनित्यमिति वेदनम् । सोऽयं नित्यानित्यवस्तुविवेक इति कथ्यते ॥१६॥
તેમાં “બ્રહ્મ જ નિત્ય છે, બીજું અનિત્ય છે” એમ સમજવું એ નિત્ય-અનિત્ય વસ્તુને “વિવેક' કહેવાય છે. ૧૬
मृदादिकारणं नित्यं त्रिषु कालेषु दर्शनात् । घटायनित्यं तत्कायें यतस्तत्राश ईक्यते ॥ १७ ॥ तयैवैतजगत्सर्वमनित्यं ब्रह्मकार्यतः। . तत्कारणं परं ब्रह्म भवेनित्यं मृदादिवत् ॥ १८ ॥
માટી વગેરે કારણ ત્રણે કાળમાં દેખાય છેતેથી નિત્ય છે; અને એ માટીનાં કાર્ય–ઘડા વગેરે અનિત્ય છે, કારણ કે તેને નાશ જેવામાં આવે છે. તે જ પ્રમાણે આ સર્વ જગત અનિત્ય છે, કારણ કે તે બ્રહ્મનું કાર્ય છે; પરંતુ બ્રહ્મજગતનું કારણ છે, તેથી માટી વગેરેની પેઠે નિત્ય છે. ૧૭,૧૮ ,
सर्ग वक्त्यस्य तस्माद्वा एतस्मादित्यपि अतिः।। सकाशाब्रह्मणस्तस्मादनित्यत्वे न संशयः ॥ १९॥ શ્રુતિ પણ “મા પરિમાવામન શામર મૂત”-“તે
