________________
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સાસંગ્રહ
૧૧૫ હરકોઈ મનુષ્યમાં સવગુણ ઓછો થવાથી રજોગુણની તથા તમે ગુણની પ્રબળતા થાય છે. જીવની ઉપાધિમાં તથા જીવમાં એ રજોગુણનું તથા તમોગુણનું કાર્ય વધારે બળવાન હોય છે. ૫૦૭
तेन बंधोऽस्य जीवस्य संसारोऽपि च तत्कृतः। संप्राप्तः सर्वदा यत्र दुःखं भूयः स ईक्षते ॥ ५०८॥
એને લીધે જ આ જીવને બંધન છે અને આ સંસાર પણ તેણે જ કરેલા પ્રાપ્ત થયા છે, જેમાં એ જીવ હમેશાં વારંવાર દુઃખને જુએ છે. ૫૦૮
एतस्य संसृतेर्हेतुरध्यासोऽर्थविपर्ययः। અથાણમૂઢમતિમાકુનાવૃતિફળમ / ૧૦૨ II
આ સંસારનું કારણ અધ્યાસ છે; (બ્રહ્મરૂપ) વસ્તુમાં વિપરીતતા જેવી એ અધ્યાસનું સ્વરૂપ છે; અને આવરણરૂપ લક્ષણવાળા અજ્ઞાનને એ અધ્યાસનું મૂળ કહે છે. ૫૦૯
જ્ઞાનથી જ અજ્ઞાન દૂર થાય છે. मज्ञानस्य निवृत्तिस्तु शानेनैव न कर्मणा । अविरोधितया कर्म नैवाज्ञानस्य बाधकम् ॥ ५१० ॥
જ્ઞાનથી જ અજ્ઞાન દૂર થાય છે, કર્મથી દૂર થતું નથી; કેમ કે કર્મ અજ્ઞાનનું વિરોધી નહિ હેવાથી અજ્ઞાનને દૂર કરી શકે નહિ. ૫૧૦
कर्मणा जायते जंतुः कर्मणैव प्रलीयते । कर्मणः कार्यमेवैषा जन्ममृत्युपरंपरा ॥ ५११॥
કર્મથી પ્રાણી જન્મે છે અને કર્મથી જ નાશ પામે છે. આ જન્મ-મૃત્યુની પરંપરા એ કર્મનું જ કાર્ય છે. ૫૧૧
तस्मात्कर्मणः कार्यमन्यदस्ति विलक्षणम् ।। अज्ञानकार्ये तत्कर्म यतोऽझानेन वर्धते ॥ ५१२॥
આથી જુદું અને જુદા લક્ષણવાળું કર્મનું કોઈ કાર્ય જ . નથી. કર્મ અજ્ઞાનનું કાર્ય છે; કારણ કે અજ્ઞાનથી તે વધે છે.
