________________
જ્ઞાનસાર
સમુદ્રના ઉદર--પેટ સમાન ઈન્દ્રિયેને સમૂહ તૃપ્ત થતું નથી. એમ જાણું હે વત્સ! અન્તરાત્મા વડે સમ્યક્ શ્રદ્ધાન કરી તૃપ્ત થા. ' હે ભવ્ય ! આ ઈન્દ્રિયોને સમૂહ કદી પણ તૃપ્ત થતા નથી, કારણ કે નહિ ભગવેલા વિામાં ઈચ્છા થાય છે, ભેગવાતા વિષયોમાં મમતા થાય છે અને પૂર્વે ભગવેલા વિષયોનું સ્મરણ થાય છે એ પ્રમાણે ત્રણે કાળમાં ઇન્દ્રિયની અશુદ્ધ પ્રવૃત્તિ ચાલુ છે. માટે ઈન્દ્રિયોના વિષયમાં આસક્ત થએલાને તેનાથી તૃપ્તિ થતી નથી. જે ઇન્દ્રિયોને સમૂહ હજારે નદીના પૂર વડે ન પૂરાઈ શકે એવા સમુદ્રના ઉદર સમાન છે. આ હેતુથી ઈન્દ્રિયોની અભિલાષા પૂરવા છતાં અપૂર્ણ રહે છે અને તે શમ અને સંતોષથી જ પૂર્ણ થાય છે. તે માટે આ હિતોપદેશ છે. હે ઉત્તમ પુરૂષ! અન્તરાત્માથી–આત્માના અન્તર્ગત સ્વરૂપથી જ તૃપ્ત થા. કારણ કે આત્મસ્વરૂપના અવલમ્બન સિવાય તષ્ણને ક્ષય થતો નથી.
आत्मानं विषयैः पाशैर्भववासपराङ्मुखम् । इन्द्रियाणि निबध्नन्ति मोहराजस्य किंकराः ॥४॥
૧ મોદાન=મહરાજાના. વિંજ =દાસ, તાબેદાર ન્દ્રિયળ=ઈન્દ્રિયો. મવવામુહં=સંસારવાસથી ઉદિન થએલા. આત્માનં આત્માને. વિ=વિષયોરૂપ. પૂ=બન્ધને વડે. નિવન્તિ -બાંધે છે.