________________
૫ જ્ઞાનાષ્ટક
૩૩ ભાવચારિત્ર પરિણમે, ત્યાં (શાસ્ત્રરૂપ) પર સાધનની અપેક્ષા નથી. અહીં દષ્ટાન્ત છે કે જે દષ્ટિ જ અંધકારને નાશ કરનારી છે તે દીવાઓ કયાં ઉપયોગી થાય ?
જ્ઞાન ત્રણ પ્રકારનું છે-વિષયપ્રતિભાસ, આત્મપરિ તિવાળું અને તત્વસંવેદનરૂપ. જેમાં કેવળ ઈન્દ્રિયગોચર વિષેને જ પ્રતિભાસ હોય, પરંતુ તેમાં પ્રવૃત્તિથી થતા તાત્વિક અર્થ કે અનર્થને ખ્યાલ ન હોય એવું, હેય અને ઉપાદેયના વિવેકરહિત જ્ઞાન વિષયપ્રતિભાસરૂપ કહેવાય છે જ્ઞાનથી થતી પ્રવૃત્તિના પરિણામને ખ્યાલ જેમાં છે એવું હેય અને ઉપાદેય તત્વના વિવેકવાળું, પણ તેમાં પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ રહિત જ્ઞાન આત્મપરિણતિવાળું કહેવાય છે. આ જ્ઞાન અત્યન્ત દુર્ભેદ્ય રાગદ્વેષ અને મિથ્યાત્વની ગ્રન્થિને ભેદ થયે સમ્યગ્દષ્ટિને હોય છે. જેમાં તત્ત્વ–પરમાર્થને સ્પષ્ટ ખ્યાલ હોય તથા હેય અને ઉપાદેય અર્થના વિવેજ્યુક્ત અને તેમાં પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિ સહિત હોય તે તત્તસંવેદનરૂપ જ્ઞાન કહેવાય છે. આવા પ્રકારનું જ્ઞાન વિશુદ્ધચારિત્રવાળાને હેય છે. જે ગ્રન્થિનો ભેદ થવાથી હેય અને ઉપાદેય અર્થના વિવેકવાળું જ્ઞાન હોય તે પછી હેય અને ઉપાયને વિવેક જણાવનાર શાસ્ત્રરૂપ સાધનની શી આવશ્યક્તા છે ? मिथ्यात्वशैलपक्षच्छिद्, ज्ञानदम्भोलिशोमितः ।
૧ મિસ્યાપાજી-મિથ્યાત્વરૂપ પર્વતની પાંખને