________________
પ્રસ્તાવના
૧૩ મહત્યાગાષ્ટક કહ્યું છે. હું શુદ્ધ આત્મદ્રવ્ય૫ છું અને શહ જ્ઞાન એ મારે ગુણ છે. તેથી હું અન્ય નથી, તેમ બીજા કોઈ પદાર્થો મારા નથી, આવા પ્રકારની ભાવના મેહનાશ કરવા માટે તીક્ષ્ણ શસ્ત્રરૂપ છે.
મેહત્યાગ જ્ઞાન સિવાય થતું નથી માટે ત્યારબાદ જ્ઞાનાષ્ટકનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. અહીં જે જ્ઞાનનું નિરૂપણ કર્યું છે તે વિષયપ્રતિભાસરૂપ જ્ઞાન નથી, પરંતુ ભાવન"જ્ઞાન છે. તે થોડું હોય તે પણ ઉત્કૃષ્ટ છે. પિતાના દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયને વિષે રમણ કરવારૂપ જ્ઞાન આત્મસંતોષ આપે છે અને એજ સંક્ષેપમાં મુષ્ટિ-રહસ્યરૂપ જ્ઞાન છે. તે જ્ઞાન મોહનો ગ્રંથીના ભેદથી થાય છે અને જે તેવું જ્ઞાન થયું હોય તો તેને શાસ્ત્રના નિયંત્રણની જરૂર નથી.
હવે જ્ઞાન જ્યારે વિક૯૫ના વિષયથી નિવૃત્ત થઈને શુ આત્મસ્વરુપનું અલબન કરે છે ત્યારે તેને શમ કહેવામાં આવે છે. તે જ્ઞાનની પરિપકવ અવસ્થા છે, અને સમ–ઉપશમ જ્ઞાનનું કાર્ય હોવાથી જ્ઞાનાષ્ટક પછી શમાષ્ટક કહ્યું છે.
શમ-વૃત્તિઓને ઉપશમ ઇન્દ્રિયને ક્યા સિવાય થતું નથી, તેથી ઉપશમના કારણરૂપે ઈન્દ્રિયજયાષ્ટક કહેવામાં આવ્યું છે. ઈન્દ્રિયોને જ કરવામાં આંદયિક ભાવરૂ૫ ગૃહસ્થાશ્રમને લગતા ધર્મોને ત્યા કરે આવશ્યક છે. એટલે ત્યારબાદ ત્યાગાષ્ટક કહ્યું છે. ઔદયિક ભાવરૂપ બાહ્ય સંબ