________________
સાનસાર,
ઉંડી ગવેષણું અને તેના ઉપર રવતંત્ર વિચાર કરીને કહ્યું છે. તેમણે જેસલમીરના શ્રાવક હરરાજ અને દેવરાજના પત્રમાં લખ્યું છે કે, “સ્યાાદ પદ્ધતિથી બૌદ્ધાદિકની એકાન્ત યુક્તિનું ખંડન કરીને બે લાખ લૅક પ્રમાણ ન્યાયગ્રંથની રચના કરી છે.” તેમણે કાશીમાં રહી સો ગ્રંથ રચ્યાને ઉલ્લેખ કર્યો છે, પરંતુ તે સે ગ્રંથનો કશે પત્તો મળતું નથી. અત્યારે જે ગ્રંથો મળે છે તેમાંના મોટે ભાગે ગુજરાતમાં આવ્યા બાદ રચાયા હોય તેમ લાગે છે. તેમને રહસ્યપદકિત એક્સો આઠ ગ્રંથ કરવાને વિચાર હતા, તેમાં પોતે ઉલિખિત પ્રમારહસ્ય અને સ્યાદ્વાદરહસ્ય તો મળતા નથી, માત્ર ઉપદેશરહસ્ય, ભાષારહસ્ય અને ન રહસ્ય મળે છે. એકસે આઠ ગ્રંથોમાંથી કેટલા ગ્રંશે ર હશે તે જાણવાનું કંઈપણ સાધન નથી. તેમના શિષ્યો પૈકી પણ કઈ વિદ્વાન થયા હોય એમ લાગતું નથી, નહિ તો માત્ર અઢીસો વરસ જેટલા કાળમાં તેમને મહાન ગ્રંથસંચય લુપ્ત થયો ન હોત. તેમણે તત્ત્વાર્થભાષ્ય ઉપર ટીકા રચી હતી. માત્ર તેના પ્રથમ અધ્યાયની ટીકાને ભાગ મળે છે. જે અગાધ પાંડિત્યથી પરિપૂર્ણ સંપૂર્ણ ટીકા મળી હતી તે તત્વાર્થટીકાઓમાં નવીન ભાત પડત અને તેમાંથી જાણવા અને વિચારવાનું ઘણું મળી શકત. છતાં હજી જે ગ્રંથે મળે છે તે પણ એટલા બધા છે કે તેને વાંચવા અને વિચારવા માટે સમગ્ર જીવન પણ બસ નથી.
ઉપાધ્યાયજી સમર્થ તાર્કિક અને વિદ્વાન હતા એટલું જ નહિ, પણ તેઓ આધ્યાત્મિક જ્ઞાની હતા, તે તેમના
