Page Text
________________
રા : શ્રી નેમિનાથ જિન સ્તવન
[૪૦૯ લક્ષણ. એ પગે જે સમયપુરુષને ધ્યાવે તે વંચાય-ઠગાય નહિ. કિમેતે, તે વાત કહે છે ? ૧. કિયાવંચક, ૨. વેગવંચક, ૩. ફલાવચંકાદિ લેગે ન વંચાય (૯)
વિવેચન—આ ગાથા વેગને અંગે ઘણી ઉપયોગી છે. એને આશય જ્ઞાનસાર જેવા ત્રીશ વર્ષ વિચાર કરનારને પણ બેઠો નથી; આપણે તે સમજવા યત્ન કરીએ. જૈનદર્શનને ઉત્તમાંગ કહ્યું છે તેમાંથી વેગને અંગે શું શું મળે છે તેની અહીં વિગતે આપેલ છે.
પ્રથમ તે ગમાં અનેક મુદ્દાઓ-શરીરની આકૃતિઓ-બતાવવામાં આવેલ છે. નવકારવાળી અમુક મુદ્રાએ જપવી અને “જ્ય વીયરાયે અમુક મુદ્રાએ કરવા : એ સર્વે હાથ, પગ, માથું વગેરેની મુદ્રાઓ ભાષ્યમાં કહી છે. યોગ્ય સમયે યોગ્ય મુદ્રાઓ ધારણ કરવાની વાત કરવી એ યોગના મુદ્રા શબ્દને ભાવ પ્રથમ છે.
બીજુ, બીજધારણું એટલે મેં હીં વગેરે અક્ષરોને બીજાક્ષરે ગણવામાં આવેલ છે. કઈ મુદ્રા ધારણ કરી કયા અક્ષરનું કેવી રીતે ધ્યાન કરવું તે બીજાક્ષરધારણા છે. એમાં અષ્ટદળ નાભિકમળમાં અક્ષરે કેમ સ્થાપવા તેની માહિતી યેગશાસ્ત્રમાં આપવામાં આવી છે. તે ગ્રંથ પરથી પદસ્થ ધ્યાન અંગે કેટલીક અગત્યની વાત જૈન દષ્ટિએ ગ’માં લખી છે, તેમાં જ્ઞાનાવર્ણને પણ આધાર જરૂરી સ્થાને લેવામાં આવ્યો છે. તે જુદા જુદા બીજાક્ષરની જુદી જુદી રીતે સ્થાપના કરવી તે બીજાક્ષરધારણું અથવા બીજની ધારણા કરવી એમ અર્થ ન કરતાં બીજ અને ધારણા એમ જુદો અર્થ પણ કરી શકાય. આ વેગના છઠ્ઠા અંગ પરત્વે હેમચંદ્રાચાર્ય બહુ સંક્ષેપમાં વિવેચન કરે છે. દયેય પર ચિત્તને સ્થાપન કરી ત્યાં તેને એકાગ્ર કરવું તેનું નામ ધારણું છે (૩–૧): ભગવાન પતંજલિની ધારણ” શબ્દની આ વ્યાખ્યા સ્વીકારાયલી છે. ધારણ શબ્દની ચર્ચા કરતાં તેના બે વિભાગ બતાવવામાં આવ્યા છે. બાહ્ય અને અત્યંતર. બાહ્યમાં સગુણ ઈશ્વરનું ધ્યાન; આત્યંતરમાં નાસિકા, જિહ્વા તથા સપ્ત ચક્રોની વ્યવસ્થા બતાવેલ છે. પૃથિવી વાણી વગેરે ધારણાની વિગત જૈન દૃષ્ટિએ યોગમાં બતાવાઈ ગઈ છે. (જુઓ, પૃષ્ઠ ૧૫૯)
અક્ષર–અમુક અક્ષરમાં ચમત્કાર છે, ગ છે, અ, ઈ, ઉ વગેરે અક્ષરની અમુક ઢબે સ્થાપના કરવી તેની વિગત પિંડસ્થ ધ્યાનને અંગે બતાવવામાં આવી છે. એ યુગને વિષય છે. (જુએ, સદર પુસ્તક, પૃષ્ઠ ૧૫૮ અને આગળ.)
ન્યાસ-થાપના. એ પણ યોગને વિષય છે. વિધિપૂર્વક એનું સ્થાપન એ યુગમાં આવે છે, અથવા અક્ષરન્યાસ એટલે અક્ષરની અમુક બતાવેલ શાસ્ત્રસંમત વિધિએ સ્થાપના કરવી અને અક્ષર ઉપર જ ચિત્તને એકાગ્ર કરવું. એની વિવિધ રીતિઓ અન્યત્ર બતાવવામાં આવી છે.
અર્થવિનિયોગ એટલે અર્થને સંબંધ-ફેરફાર–સ્થાપના કરવી તે. - આ છે અથવા આઠ પ્રકારે જે ધ્યાન કરે, એકાગ્રતા કરે તે ક્રિયાઅવંચકપણાને પામે. કિયાઅવંચકપણું કેમ સધાય અને પ્રાણી કિયાઅવંચક ક્યારે થાય તે પર આઠમા સ્તવનમાં વિવેચન થઈ ગયું છે, તે વિચારી આ ઉત્તમાંગ જૈનદર્શનને ધ્યાવવું. પર ..
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |