________________
૩ર૮]
શ્રી આનંદઘન-ચાવીશી થતું નથી. હું ગમે તેટલા પ્રયત્ન કરું છું, પણ તે એક ઠેકાણે કે એક ચીજમાં એકાગ્ર થતું જ નથી; એ એવું રખડું થઈ ગયું છે કે એ એક પ્રાણુ કે વસ્તુ ઉપર ચુંટતું જ નથી. મનને બરાબર ઓળખ્યું હોય તેની રખડુ પદ્ધતિ આપણને જણાઈ આવે. એ તે ઘડીકમાં અહીં જાય, ઘડીકમાં પણે જાય અને ઘડીકમાં ત્રીજે ઠેકાણે જાય, પણ ઠરીઠામ થઈને એક સ્થાને એકાગ્ર કદી થાય જ નહિ. પ્રાણી કદાચ આરામ લે, જરા નિરાંત કરે, પણ મન તો ચકળવકળ થયા જ કરે છે. એ તે એક જગાએ લાંબો વખત સ્થિર થઈને બેસતું નથી. મનને અભ્યાસ કરતાં જણાય છે કે એ તો તોફાની ચપળ છોકરા જેવું છે. જેમ ચપળ છોકરે એક બાબતમાં મન પવી ન શકે, એ તો દોડાદોડ અને ધમાધમ કર્યા જ કરે છે, અને પિતાનું ચપળપણું પ્રગટ કરે છે. આવું ધમાલીઆ બાળક જેવું મન આપ પરમાત્મામાં કદી એકાગ્ર થતું જ નથી. એને એક સ્થાને, એક વસ્તુ કે પ્રાણમાં સ્થિર કરવું તે અશક્ય છે. એ તો બીજે-ત્રીજે સ્થાનકે રખડ્યા જ કરે છે, પણ એ કદી સ્થિર થતું નથી.
મને ખબર છે કે આપ મારા પરમાત્મા છે અને આપમાં મનને એકાગ્ર કરવું જોઈએ અને આપનું ધ્યાન કરવું જોઈએ અને તેમાં એકાગ્ર-સ્થિર થવું જોઈએ. આપની સેવા-ભક્તિ કરવા મને ઘણી હોંસ છે, પણ મન આપમાં કે બીજે કઈ સ્થાનકે એકાગ્ર થતું જ નથી. અને જેમ જેમ એને એક ઠેકાણે બાંધી રાખવાને પ્રયાસ કરું છું, તેમ તેમ તો ઊલટું તે દૂર જ જતું જાય છે. મારાં અનેક ફાંફાં છતાં એ તો મારું થતું જ નથી, મનને એકાગ્ર કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે ત્યારે તે સામું બંડ ઊઠાવીને વધારે છેટું થઈ જાય છે અને મારા બધા પ્રયાસને નિષ્ફળ બનાવે છે. આપ મારા તારણહાર છે એ જાણું છું, તેથી આપનામાં એકાગ્ર થઈ આપને જ ધ્યાવવા મેં નક્કી કર્યું છે, પણ મારું મન એવી વિચિત્ર રીતે કામ કરે છે કે તે આપનામાં બાઝતું જ નથી, આપનામાં લાગતું જ નથી હે પ્રભુ! મારું મન આવું છે. હું મારા મનની કેટલી વાતે કરું? મારા સર્વ પ્રયત્નને નકામા બનાવનાર એ મન કેવું છે તેની થોડીક વાતો આપને કરું, તે આપ ધ્યાન રાખી સાંભળશે. હવે એ મનની જ વાતે ભગવાન પાસે કરે છે તે આપણે વિચારીએ. (૧)
રજની વાસર વસતી ઉજડ, ગયણ પાયાલે જાય;
સાપ ખાય ને મુખડું થોથું,” એહ ઉખાણ ન્યાય હો. કુંથુ. ૨ પાઠાંતર–“રજની ' સ્થાને એક પ્રતમાં “રજનિ” પાઠ લખે છે. “પાયાલે’ સ્થાને પ્રતમાં “પયાલે’ પાક છે. અથ કરતું નથી. “ ખાય” સ્થાને અને પ્રતમાં વાય’ પાઠ છે, તે , ખના અભેદને લઈને છે: ભીમશી માણેકનો પાઠ ખાઓ” છે. “મુખડું ” સ્થાને “મનડું' પાઠ એક પ્રતમાં છે. “એહ” સ્થાને પ્રતમાં “એ” પાઠ લખે છે; બીજીમાં કઈ શબ્દ નથી, “ઉખાણ’ સ્થાને “ ઉષાણું” પાઠ પ્રતમાં છે. ભીમશી માણેક “ ઓખાણો પાઠ આપે છે “ન્યાય” સ્થાને પ્રતમાં “નાય” પાઠ છે, તેનો અર્થ એ જ છે. “ગયણ’ સ્થાને ગણિ ” પાઠ એક પ્રતમાં છે, “ જાય” સ્થાને જાઉં ' પાડે છે. પ્રતમાં. (૨)