Page Text
________________
૧૬ ]
શ્રી આનંદવન-ચાવીશી કોઈ નાટક જેવાને શોખીન માણસ કરે કરાવે; પણ રાગદ્રવથી પર, દુનિયાના વૈભવને પૌગલિક ગણનાર, માયાથી અતીત, સ્વગુણમાં મસ્ત સમજુ માણસ લીલા કરે ખરો ? લીલા તે દોષની રંગભૂમિ છે, રખડપટ્ટીની પશ્ચાદ્દભૂમિ છે અને અહલેક જગાડનારને શરમાવે તેવી મેહમાયા અને ઐહિક અધમ દશા છે. કયાં અલખની વિશિષ્ટ ઉચ્ચ ભૂમિકા અને ક્યાં લખની આ કલ્પિત લીલા ! એને મેળ જ બેસે તેમ નથી. દોષ રહિત નિરક્ષર પરબ્રહ્મ કે એના લક્ષ્ય સ્વરૂપમાં લીલા સંભવે નહિ, લીલાને આભાસ પણ ઘટી શકે નહિ. રાગદ્વેષ વગર આવી લીલા સંભવે નહિ. અને લક્ષ્યસ્વરૂપ કરી કરીને આવી લીલા કરે એ વાત અકલમાં ઊતરે તેમ પણ નથી. આવી લીલા તે દેશનો વિલાસ છે.
કોઈ એવે ભરોસે બેસી રહે કે આ તે લખની લીલા છે, અને પ્રભુની ઈચ્છા થશે ત્યારે તે સાહેબ રીઝશે, બાકી, ત્યાં સુધી ચાલે તેમ ચાલવા દેવું અને વહેવારમાં નાચ્યા કરવું, લખની પ્રીતિ થવાની હશે ત્યારે થશે, અને તેમ ન થાય ત્યાં સુધી નિષ્ક્રિય રહેવું અને પાછળથી ધક્કો આવે કે પવન આવે તે પ્રમાણે ચાલ્યા કરવું, તે તે વાતમાં પણ માલ નથી. લીલાની પાછળ રાગદ્વેષ છે; અલખમાં તે રાગદ્વેષની કલ્પના પણ ન ઘટે, પણ લક્ષ્ય સ્વરૂપમાં પણ રાગદ્વેષ ન હોય. અને રાગદ્વેષ વગર આવી સંસારની લીલા કોઈ વાં છે નહિ, છે નહિ અને એવી લીલાની પ્રેરણું કરનાર રાગદ્વેષ વગરના હોઈ શકે નહિ. અને આવી લીલાની કલ્પના કરી, પછી ભગવાનને ઈચ્છા થશે ત્યારે આપણને બોલાવી લેશે એની પ્રીતિ થશે ત્યારે આપણી લીલા સંકેલાઈ જશે, આ આખી વિચારણા પાછળ દેખીતે વિરોધ છે. ભગવાનની અનંત દયા અને લીલાને દેષવિલાસ જોતાં આખી કલ્પના પાછળ વિચારણાને અભાવ છે. આવી રીતે પ્રભુની પ્રીત થશે એવી કલ્પના પાછળ બેસી રહેવા જેવું નથી; એમ કરવા જતાં તે આખે પુરુષાર્થ : વાદ માર્યો જાય તેમ છે.
અહીં સુષ્ટિકતૃત્વને આ સવાલ પ્રસ્તુત થાય. એ સવાલ અહી ચચી શકાય તેટલું રથાન નથી. વાત અનાદિવની છે. પ્રીતિ એ સાંસારિક અર્થમાં પૌગલિક છે, આત્મિક જગતમાં ઉચ્ચ કેટિની છે, તેને કઈ બનાવે, પ્રેરે કે પૂરે એ ન બની શકે તેવી વાત છે. એટલે આવી અલૌકિક પ્રીતિ ઈશ્વરાધીન છે. એમ કહી એ વાતને અળગી કરવી એ તદ્દન અજુગતી વાત છે. અલખ ગમે તેટલા અનિર્વચનીય હોય, પણ એક સાદી વાત તે આપણી મર્યાદિત બુદ્ધિમાં પણ ઊતરે તેવી છે અને તે એ છે કે એમાં મારા-તારાપણું, રાગ-દ્વેષ કે માયામમતા તે ન જ હોવાં જોઈએ. અને કહેવાતી લીલા રાગદ્વેષ વગર અશક્ય છે. અને આવી લીલા કરવા પાછળ ઉદ્દેશ શો? શું અલખસ્વરૂપી કે અલખના લખસ્વરૂપી બેઠા બેઠા નાટક જુએ છે? આપણે જાણે રંગભૂમિ પર નાટક કરતા હોઈએ અને દેખનાર વ્યક્તિ આપણા પ્રત્યેક વિકારને જોઈ નેંધ કરી રાખતા હોય ! આ આખે વિચાર મગજમાં બેસે તેવો નથી, અને અલખ પરબ્રહ્મની વીતરાગદશાને બાધક થાય તે છે. માટે પ્રીતિ કરવાને અંગે બાહ્ય તપ કે કાષ્ઠનું શરણ લેવું જેટલું બિનજરૂરી છે તેટલું જ બિનજરૂરી લીલાના સ્વરૂપની માન્યતા રાખી
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |