________________
૪૫
વ્યનો નાશ કરે છે. કારણ કે અન્યાયથી ઉત્પન્ન કરેલ દ્રવ્ય દસ વર્ષ રહે છે, અને સોલ વર્ષ થતાં તે તે મૂલસહિત નાશ પામે છે.
મહાનુભાવો! લગાર ઉપરના પાઠ ઉપર ધ્યાન આપો. એક દે. રાસર આજથી સો વર્ષ ઉપર બન્યું હોય, તે દેરાસરમાં હમેશાં થતી જતી દ્રવ્યની વૃદ્ધિના પ્રમાણમાં અત્યારે કેટલું દ્રવ્ય હોવું જોઈએ ? છતાં કોઈએ સો વર્ષનો હિસાબ ચોખી રીતે ક્યાંય જોયો ? સેંકડો વર્ષોથી ચાલતી મોટી મોટી પેઢીઓના કોઈએ જૂના હિસાબો જોયા ? મૂળ મૂડી કેટલી હતી ? અને અત્યાર સુધી તેની શી શી વ્યવસ્થાઓ થઈ, એની કોઈને પણ ખબર પડી ? ત્યારે આવી અવસ્થામાં લોકો એવી કલ્પનાઓ કરે કે-અવિધિ પૂર્વક દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ કરવાનાં આ પરિણામે આવ્યા તો તેમાં ખોટું શું છે ? સાંભળવા પ્રમાણે અમદાવાદથી લઈ કરીને મુંબઈ સુધીમાં દેવદ્રવ્યની લગભગ નેવુ લાખની લોન લેવાએલી છે. હવે ધારો કે તે નેવુ લાખના પચાસ લાખે ન મળતા હોય, તો એ ચાલીસ લાખ રૂપિયાનો નાશ થયો ગણાય કે નહિ ? અને થયો, તો તે અવિધિથી ઉત્પન્ન કરેલા દ્રવ્યનું પરિણામ કહીએ તો શું ખોટું છે ?
અએવ વારંવાર કહેવામાં આવે છે કે–દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ પણ વિધિપૂર્વક–મોહ-મમત્વ રહિત અને દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ–ભાવને ઓળખીનેજ કરવી જોઈએ છે. શાસ્ત્રકારો પણ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવને જોઈ ને જ કામ કરવાનું કહે છે. જૂઓ વ્યવતિની ૮ મી ગાથાની ટીકામાં આગળ વધીને ટીકાકાર શું કહે છે.
“ यतो लोकेऽपि कृषिणवाणिज्यसेवाभोजनशयनासनविद्यासाधनगमनं वंदनादिकं च द्रव्य-क्षेत्र-कालादिविधिना विहितं पूर्णफलवत्, नान्यथा । ' અર્થાત–લોકોમાં પણ ખેતી, વ્યાપાર, નોકરી, ભોજન, શયન, આસન, વિદ્યાસાધન, ગમન અને વંદનાદિક દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ વિગેરે વિધિને અનુસરીને કર્યું હોય, તો જ તે સંપૂર્ણ ફલને આપે છે, અન્યથા આપતાં નથી. - આ ઉપરથી જોઈ શકાય છે કે-શાસ્ત્રકાર પ્રત્યેક કાર્યમાં દ્રવ્યક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ ઉપર ધ્યાન આપવાનું ફરમાવે છે. અને શાસ્ત્રોમાં
