________________
રિવાજ રાખનાર ટ્રસ્ટીઓને શું ભવભ્રમણ કરનાર સજવા ? સમજી શકાય એવી હકીકત છે કે-જ્યાં જેવી અનુકૂળતા-જ્યાં જેવી શક્તિ જોવાઈ, ત્યાં તેવા પ્રકારના રિવાજે રાખવામાં આવેલા છે. આ હકીત જ સ્પષ્ટ રીતે બતાવી આપે છે કે- બોલી બોલવાના રિવાજો એ આપણું કલ્પનાના રિવાજે છે, અને તેટલા માટે તેમાં ઉચિત રીતે સમયાનુકૂળ ફેરફાર કરવામાં લગાર માત્ર પણ શાસ્ત્રીય દોષ જણાતું નથી.”
ટૂંકમાં કહીએ તો—દેરાસરો વિગેરેની રક્ષાનાં પૂરાં સાધનો જે વખતે નહિં હતાં, તે વખતે જે બોલીઓનું દ્રવ્ય દેવદ્રવ્યમાં લઈ જવાનું સંઘે ઠરાવેલું; તે બોલીઓનું દ્રવ્ય હવે પછી સાધારણ ખાતામાં લઈ જવાનું ગામે ગામના સંઘોએ ઠરાવવું જોઈએ, કારણ કે-એકજ ક્ષેત્રમાં વધુ પાણી નાખી તરબોળ કરવું, અને બીજું ક્ષેત્રોને બિલકુલ સૂકાંજ રાખવાં, આને કોઈ પણ બુદ્ધિમાન સારું કાર્ય ગણી શકશે નહિ. મને તો લાગે છે કે-જેઓ આ મુદ્દાની હકીકત સમજવા છતાં પણ સાધારણ ખાતામાં નહિં લઈ જવા માટે આગ્રહ કરે છે, એ એમનો દેવદ્રવ્ય ઉપરનો ખોટો મોહ અથવા સાધારણ કરતાં દેવદ્રવ્યની વધારે ઉત્કૃષ્ટતા સમજવાનું જ પરિણામ જણાય છે. પરંતુ વસ્તુતઃ તેવું કંઈ છે જ નહિ. શાસ્ત્રકારોએ તો દેવદ્રવ્ય અને સાધારણદ્રવ્યને એક સરખાંજ બતાવેલ છે. અર્થાત દેવદ્રવ્યના ભક્ષણથી પાપ લાગે છે, અને સાધારણના ભક્ષણથી પાપ નથી લાગતું, એવું કંઈ છે જ નહિ. જૂઓ“સંપતિ ” ના પૃ-પર માં શાસ્ત્રકાર શું કહે છે – .. "देवद्व्यवसाधारणद्रव्यमपि वर्धनीयमेव, देवद्व्यसाधारणद्रव्ययोर्हि वर्धनादौ तुल्यत्वश्रुतेः।"
અર્થાત–દેવદ્રવ્યની માફક સાધારણ દ્રવ્યને પણ વધારવું. કારણ કે દેવદ્રવ્ય અને સાધારણ દ્રવ્યના વધારવામાં શાસ્ત્રને વિષે તુટ્યત્વશ્રતિ છે. અર્થાત બન્નેની વૃદ્ધિમાં સરખાપણું બતાવ્યું છે. આગળ ચાલતાં તેજ ગ્રંથકાર કહે છે કે- “વર નાગરવં સાધારનષi
सावएहिं तिहा काउं नेयव्वं वुहिमायरा" ॥१॥
50.s
