Nyaya Sangraha

SR No.: 005716
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnavallabhvijay
Publisher: Omkarsuri Aradhana Bhavan
Publication Year: 2001
Total Pages: 688
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 325

૧/પ૨. ન્યા. મં... પરાન્નિત્યમ્ / ૧/૨ |
ન્યારાર્થ મળ્યા
ન્યાયાર્થ :- પરવિધિ કરતાં પણ નિત્યવિધિ બળવાન છે. એટલે કે પહેલાં પ્રવર્તે છે.
પ્રયોજન - તુલ્યબળવાળા અને અન્યત્ર સાવકાશ - ચરિતાર્થ - સાર્થક એવા બે વિધિની એક જ ઠેકાણે યુગપત્ પ્રાપ્તિ હોય ત્યારે પરવિધિ થાય, એવું જણાવતાં પહેં (૭-૪-૧૧૯) પરિભાષાસૂત્રનો આપવાદ આ ન્યાય છે. અર્થાત્ તે પરિભાષાના આવતાં અતિપ્રસંગને દૂર કરવા માટે આ ન્યાય છે. - ઉદાહરણ :- પુષ્કાનું મન વા નવાળનેતિ, નિતં ના7: વિ૬ (૭-૪-૧૧) સૂત્રથી ગિન્ પ્રત્યય થયે, પુષ્પદ્ + fણન્ + = પુષ્યા, મા ! અહિ યુઝર્, મમ્મદ્ શબ્દોથી fણન્ પ્રત્યય પર છતાં ત્રત્યસ્વરા (૭-૪-૪૩) સૂત્રથી અંત્યસ્વરાદિ મદ્ નો લુફ થયો તથા યુયતીતિ કર્મયતીતિ, તું: fho (૩-૪-૨૫) સૂત્રથી ૫ પ્રત્યય આવતાં (પુષ્યિ ધાતુ + 8િ થયે) આયોજીત્ (૧-૧-૩૭) થી નો લુફ થયે, બેનિટિ (૪-૩-૮૩) સૂત્રથી બિન્ પ્રત્યયનો લુફ થયે, પુષ્પ, કમ્ શબ્દો બને છે, અને તેનાથી તૃતીયા એકવચન ટી પ્રત્યય લાગતાં યુન્ + , ૩ + ય સ્થિતિમાં ત્વની પ્રત્યયોત્તરપદે વૈમિન (૨-૧-૧૧) સૂત્રથી પ્રાપ્ત પરવિધિ એવા પણ ત્વ, મ આદેશોથી પહેલાં જ નિત્ય હોવાથી ચડયોતિ : (૨-૧-૭) સૂત્રથી નો ય આદેશ સિદ્ધ થયો. કારણકે આ ય આદેશ એ પહેલાં યુન્ , મમ્ શબ્દના ૫ કારનો થવાની પ્રાપ્તિ છે અને જો ત્વ, મ આદેશો થાય તો પણ ત્વ, મ ના આ નો ય કારાદેશ થવાની પ્રાપ્તિ છે - આથી યત્વવિધિ એ નિત્ય વિધિ છે. A. (અન્યવિધિની પ્રાપ્તિ - અપ્રાપ્તિમાં પણ જે વિધિ થાય, તે નિત્ય વિધિ કહેવાય, એમ પૂર્વે કહેલું જ છે.)
જ્ઞાપક :- આ ન્યાયની જ્ઞપ્તિ = જ્ઞાપન, મો ધાતુને ધાતુપાઠમાં ઋત્િ (8 અનુબંધવાળો) કરવાથી થાય છે. અર્થાત્ મા મવનટનાં પ્રયુવત' રૂતિ મવાનું મટિર | વગેરે રૂપોમાં (મદ્ + fm + હું + સ્થિતિમાં) સીશ (૪-૧-૩) સૂત્રથી નિત્ય એવા પણ દ્વિત્વરૂપવિધિનો બાધ કરીને અનિત્ય એવો પણ ૩પન્યાયાડસમાનનોfપશીવૃદ્વિતો ડે (૪-૩-૩૫) સૂત્રથી ઉપાંત્યસ્વરનો સ્વાદેશ પહેલાં જ થાય અને પછી જ દ્વિત થાય છે, એમ જણાવવા માટે કોમ્ ગ.૧. ધાતુને પાઠમાં ગોપૃ એ પ્રમાણે ઋવિત્ કરેલો છે, અને તે આ ન્યાયનું જ્ઞાપક છે.
તે આ રીતે - HI પિવાનોrળાત્ | વગેરે પ્રયોગોમાં (કો + fણ + સ્ + ) ગોળ એવી સ્થિતિમાં ઋવિત્ હોવાથી મો કારરૂપ ઉપાંત્યસ્વરના હૃસ્વાદેશનો નિષેધ થાય તે માટે તો ધાતુને ઋત્િ કરેલો છે. (અર્થાત્ ૩૫ાજ્યસ્થ૦ (૪-૨-૩૫) સૂત્રમાં કશીવૃતિઃ | અંશથી
દ્વિત્ ધાતુના ઉપાંત્ય સ્વરના હૃસ્વાદેશનો નિષેધ કરેલો હોવાથી હું - પરક fણ પ્રત્યય પર છતાં કોણ ધાતુના ઉપાંત્ય સ્વરનો હ્રસ્વાદેશ નહિ થાય.) હવે નિત્યવિધિ હોવાથી પહેલાં જ
= ૨૭૭ =
=