________________
૧૨. ભાવછાયાની પેલે પાર
(લેશ્યા)
મનુષ્યની ક્રિયા અને પ્રતિક્રિયા ઉપર તેના જીવનમાં સુખ-શાંતિ અને આબાદીનો આધાર રહેલો છે. જીવનમાં સારા-માઠા પ્રસંગો તો ઉપસ્થિત થવાના પણ તે વખતે આપણે કેવી પ્રતિક્રિયા કરીએ છીએ તે આપણી અંદર રહેલા ભાવોની સૂચક હોય છે. માણસ બહાર દેખાય છે તેવો તે અંદર નથી હોતો. વાસ્તવિકતામાં તો માણસ જે અંદર છે તે બહાર ભાગ્યે જ દેખાવા દે છે. પરિણામે તે પોતે જ સતત એક પ્રકારની તાણનો અનુભવ કરે છે. જે લોકો અંદર અને બહાર જેટલા વધારે સરખા હોય છે તેટલી તેઓ ઓછી તાણ અનુભવે છે અને વધારે સ્વસ્થ રહે છે. આમ આજના યુગમાં માણસ અન્યને તો છેતરે છે પણ પોતાને છેતરે છે અને પરિણામે તે પોતે જ વધારે અસ્વસ્થ રહે છે. બહારના લોકો તો તમને ઓળખી જાય એટલે ખસી જાય પણ તમે પોતે તમારાથી દૂર જઈને કયાં રહેશો? અધ્યાત્મ તો યુગોથી અંદર અને બહારથી એકસરખા રહેવા કહેતું આવ્યું છે પણ હવે તો મનોવિજ્ઞાન પણ આ વાત ભારપૂર્વક દર્શાવી રહ્યું છે. માણસ પોતાના બાહ્ય આચરણનો અંદરની વાત સાથે સુમેળ સાધવા માંડે છે એટલે તેનામાં સચ્ચાઈનું અવતરણ થવા લાગે છે અને સચ્ચાઈ પણ ધર્મની પૂર્વભૂમિકા નીવડી શકે છે.
બાહ્ય જગતમાં અને જીવનમાં ક્રિયા મહત્વની છે. માણસ શું કરે છે, તેનું આચરણ કેવું છે, તે કેમ બોલે છે, તે કેમ વર્તે છે તે વાત મહત્ત્વની છે. અધ્યાત્મ જગતને મનુષ્યની અંદર રહેલા ભાવો સાથે વધારે સંબંધ છે. માણસ સાવધ હોય તો તેની અંદર રહેલો ભાવ તેની વાણીમાં કદાચ ન ઊતરવા દે પણ છેવટે તો ઘટના ઘટીને રહેવાની અને પછી તો તે તેના સાચા સ્વરૂપે પરખાઈ જવાનો. માણસને સમાજમાં રહેવું છે તેથી તેણે સામાજિક મૂલ્યોને આધીન રહીને જીવવું પડે. એ જ રીતે કાયદાને જૈન ધર્મનું હાર્દ
