________________
૭૪
જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણુ ભગવાન મહાવીર
ચાત્રીસ અતિશયાનું વર્ગીકરણ—શ્વેતાંબર તેમ જ દિગ ંબર ગ્રંથકારાએ ચેાત્રીસ અતિશયાના (૧) સહજ, (૨) ક્રમ ક્ષયજ અને (૩) દેવકૃત જેવા ત્રણ વર્ગ પાડ્યા છે પરંતુ એ વંદીઠ નામ ગણાવવામાં એકવાકયતા નથી. શ્વેતાંબરામાં પણ અતિશયાનાં નામ ભિન્ન ભિન્ન રીતે નોંધાયેલાં જોવાય છે. મતાંતરની નોંધ અભયદેવસૂરિએ, ‘કલિ॰' હેમચન્દ્રસૂરિએ, સિદ્ધસેનસૂરિએ એમ કેટલાક મુનિવરેાએ લીધી છે.
ચાત્રીસ અતિશયાનું નિરૂપણ-૩૪ અતિશયાને લગતી માહિતી પાય (અદ્ધમાગહી તેમ જ જઇશુ મરહડ્ડી), સ ંસ્કૃત ગુજરાતી, હિન્દી અને અંગ્રેજી કૃતિઓમાં અપાઇ છે.
આઠ પ્રાતિહાર્યાં—માનાં નામ સંસ્કૃતમાં પદ્યમાં કોઈકે દર્શાવ્યાં છે. એ પદ્ય અ. જ. પ.ની સ્વાપન્ન વ્યાખ્યા ( ખંડ ૧, પૃ. ૪)માં ઉદ્ધૃત કરાયું છે. એવી રીતે એને મળતું આવતું પાય પદ્ય પયણસારુદ્ધારમાં ૪૪૦મી ગાથારૂપે અને વિયારસામાં ગા, ૪૬૧ રૂપે જોવાય છે,
નિરૂપણ— આઠે પ્રાતિહાર્યાંનાં વિવિધ-આલ કારિકાદિ વર્ણને મળેા છે. એ પ્રાતિહાર્યોનું નિરૂપણુ સંસ્કૃત, ગુજરાતી અને હિન્દી કૃતિઓમાં જોવાય છે.
વિવિધ ગણના તીર્થંકરાના અતિશયાનાં નામ ભિન્ન ભિન્ન રીતે ગણાવાયાં છે. એ બધાંને પૃથક ગણતાં અતિશયેાની મુખ્ય સંખ્યા ૪૫ની થાય છે. આ અતિશયે પૈકી સમવાયની એ વાચના, પયણસારુદ્ધાર અને અભિરુચિમાં કયા કયા અતિશયને સ્થાન અપાયું છે તે બાબત મેં કાષ્ટક દ્વારા રજૂ કરી
