________________
ચાર મૂલાતિશ અંગેનું સાહિત્ય ૩૭ એ ચારની સંક્ષિપ્ત રૂપરેખા આપી છે. રૂપરેખામાં મૂલાતિશયને નીચે મુજબ ક્રમ રખાયે છે –
(૧) અપાયા પગમાતિશય, (૨) જ્ઞાનતિશય, (૩) વચનતિશય અને (૪) પૂજાતિશય.
૩૫ વચનાતિશય સંબંધી સાહિત્ય પાથસમવાય (સુ. ૩૫)માં સત્ય વચનને અતિશય પાંત્રીસ હેવાને જે ઉલ્લેખ છે એ વચનાતિશયને અંગેને છે. એ ૩૫ અતિશનાં નામ કેઈ આગમમાં જણાતાં નથી એમ આ આગમની વૃત્તિ- (પત્ર ૫ )માં અભયદેવસૂરિએ કહ્યું છે. એમણે કઇ ગ્રંથમાંથી વાણુને ૩૫ ગુણનાં નામ સંસ્કૃતમાં આપ્યાં છે. આ પછી ખંડા કૌંસમાં એનું સંસ્કૃતમાં જે સ્પષ્ટીકરણ છે એ અભયદેવસૂરિનું હોય એમ જણાતું નથી તે શું એ આગદ્ધારક આનન્દસાગરસૂરિનું લખાણ છે?
ધર્મઘોષસૂરિએ સેળ પદ્યમાં પણતી જિણવાણીગુણથવણ રચ્યું છે અને એ દ્વારા જિનવાણીના ૩૫ ગુણ અર્થાત્ ૩૫ વચનાતિશ ગણાવ્યા છે. આ કૃતિ જૈનતેત્રસહ (ભા. ૧, પૃ. ૨૬૭–૨૬૮માં છપાવાઈ છે પરંતુ પદ્ય ૪, ૬ અને ૧૬ ત્રુટક છે.
અભિધાનચિતામણિ (કાંડ ૧, લે. ૬૫-૭૧)માં ૩૫ વચનાતિશનાં નામ અપાયાં છે અને એની પજ્ઞ વિવૃતિ (પૃ. ૨૨)માં એનું સ્પષ્ટીકરણ છે. એ વિવૃતિ (પૃ. ૨૧)માં “અશ વારિફાવાના એ ઉલ્લેખ છે. | ગુજરાતી-જિનદેવદર્શન (પૃ. ૨૯–૩૦ માં વાણના ૩૫ ગુણે ગણાવાયા છે.
