________________
૧
આઠ પ્રાતિહાર્યો - ચાર મૂલાતિશ અને આઠ પ્રાતિહાર્યોને ઉલેખ કરાય છે.
અર્થ – જિનેશ્વર યાને તીર્થંકરની દેવરચિત વિભૂતિ તે પ્રાતિહાર્ય છે. આ વાતની તેને વ્યુત્પત્તિ–અર્થ સાક્ષી પૂરે છે
૧ (અ) અપાયાપગમાતિશય, (આ) જ્ઞાનાતિશય, (ઇ ) પૂજાતિશય અને ( ઈ) વાગતિશય એમ ચાર મૂલાતિશય છે. આ વિષે અનેકાન્તજયપતાકાની પજ્ઞ વ્યાખ્યા (પૃ. ૪)માં નિર્દેશ તેમ જ ઘેડુંક વિવરણ છે. અનેકાન્તવાદનું સુંદર, સરળ અને સચેટ ભાન કરાવનારા આ ગ્રંથ અને એની વ્યાખ્યાથી પ્રાચીન કોઇ ગ્રંથમાં ચાર મૂલાતિશયોનું વર્ણન આવતું હોય તે તે જાણવા જોવામાં નથી.
૨ અનેકાન્તજયપતાકાની પજ્ઞ વ્યાખ્યા (પૃ. ૪)માં આને મહાપાતિહાર્ય તરીકે ઉલ્લેખ છે. વિશેષમાં ત્યાં શક્ર પ્રમુખ ઇન્દ્રોએ કરેલી પ્રભુની પૂજા તરીકે અશેકાદિ આઠ મહાપ્રાતિહાર્યોનો નિર્દેશ કરાયેલો છે એટલે કે આઠ પ્રાતિહાર્યો તે શક્રાદિની ભક્તિના પ્રતીક છે. આવી હકીકત સ્યાદ્વાદરત્નાકર (પૃ. ૩)માં પણ જોવાય છે. ત્યાં પણ “પ્રાતિહાર્યને બદલે મહાપ્રાતિહાર્યને ઉલ્લેખ છે વળી એ રચીને ઇનો પ્રભુને પૂજે છે એમ સૂચવાયું છે. - જેમ વિમલસૂરિકૃત ૫મચારય (ઉ. ૨, લે. ૩૬)માં “ “મહાપાડિહેર' શબ્દ વપરાય છે તેમ માનતુંગરિએ રચેલા તિજજ્યપહરના નિમ્નલિખિત પહેલા અને દસમા પદ્યમાં “મહાપાડિહેર શબ્દ વપરાયેલે છે – __“तिजयपहुत्तपयासयअट्ठमहाप डिहेरजुत्ताणं । 13 . ઉમાણિઠિયા સમ જ નિષિા ૧ ”
" चउतीसअइसयजुआ अट्टमहापाडिहेरक्यसोहा । લિ . અમો પાઉથમ્યા . ૧૦ ”