________________
તીર્થકરેનાં લાંછને
૧૧
આમ છ તીર્થકરોનાં લાંછને ભિન્ન છે અને તેમાં બેનાં તે સર્વાશ છે. ૧૮ તીર્થંકરનાં લાંછને જેનેના બન્ને ફિરકાને મતે. સમાન છે. દિગંબર માન્યતા કેટલી પ્રાચીન છે એ બાબત. અત્યારે હું તપાસ કરી શકું તેમ નથી. એથી હું અહીં તે એટલે જ ઉલ્લેખ કરીશ કે બાબુ જ્ઞાનચન્દ્ર જૈનીએ રચેલા અને એમણે ઈ. સ. ૧૯૧૭માં પ્રસિદ્ધ કરેલા જેન બાલ ગુટકા (ભા. ૧, પૃ. ૧૯-૨પ, આવૃત્તિ છઠ્ઠી)મા દિગંબર માન્યતા મુજબનાં ૨૪ લાંછનેનાં નામ અને એનાં ચિત્ર છે. એમાં તે એકવીસમા તીર્થકર માટે “કમળ” એટલે જ ઉલ્લેખ છે.
લાઇનોનાં નામ–લાંછનેનાં નામ સંસ્કૃત, પાઈય અને ગુજરાતી માં મેં અહીં આપ્યાં છે અને અન્યત્ર એ અન્ય ભાષાએમાં પણ દર્શાવાયાં છે. તેમ છતાં કયાં ક્યાં લાંછને જેવાજાણુવામાં છે તે સૂચવવા અહીં હું ગુજરાતી નામે અકારાદિ ક્રમે આપું છું અને એનાં નામાંતરની વાત જતી કરું છું –
કમળ, કમળ (નીલ), કમલ (રક્ત), કલ્પવૃક્ષ, કાચ, કૌંચ, ગેડે, ઘડે, ઘડે, ચકવાક, ચન્દ્ર, નન્દાવર્ત, પાડે, બકરે, બળદ, બાજ, ભૂંડ, મગર, મસ્ય, વજ, વજદંડ, વાંદર, શંખ, શ્રીવત્સ, સર્પ, સાહુડી, સિહ, સૂર્ય, સ્વસ્તિક, હરણ અને હાથી.
આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે લાંછને તરીકે કેટલાંક પશુઓ, પંખીઓ, જળચર પ્રાણુઓ, સૂર્ય અને ચન્દ્ર તેમ જ અષ્ટ મંગળપૈકી નન્દાવર્ત અને સ્વસ્તિક ઈત્યાદિને નિર્દેશ છે. - - ચિ– વર્તમાન ચેવીસીનાં લાંછનેનાં ચિત્ર વિષે મેં આ લેખમાં આ પૂર્વે (પૃ. ૩માં) ઉલ્લેખ કર્યો છે એટલે વિહરમાણ.
