________________
તીર્થકરોનાં લાંછને જ્ઞાનવિમલસૂરિના શિષ્ય લક્ષ્મીરત્નસૂરિએ “વૃષભ લછા 2ષભદેવ”થી શરૂ થતું અને “વીસ જિન લાંછન”ના નામવાળું જે ચિત્યવંદન રચ્યું છે તેમાં આ જ પ્રમાણે લાંછને જોવાય છે. મેં પણ આહત જીવન જ્યોતિ (ત્રીજી કિરણાવલી, પૃ. ૧૬-૧૭)માં આ જ લાંછન સચિત્ર સ્વરૂપે દર્શાવ્યાં છે. વળી હેમ ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરષચરિત્ર (ખંડ ૧, આદિનાથચાદિત્ર)ને ડો. હેલેન જેન્સને કરેલે અંગ્રેજી અનુવાદ જે “ગાયકવાડ પત્ય ગ્રન્થમાલામાં ગ્રંથાંક ૫૧ તરીકે ઈ. સ. ૧૯૩૧માં પ્રકાશિત કરાય છે તેમાં પણ વીસ લાંછનેનાં ઉપર્યુક્ત નામ અંગ્રેજીમાં ચિત્ર સહિત અપાયાં છે.
હવે આપણે અભિધાનચન્તામણિ કરતાં પ્રાચીન કૃતિઓ વિચારીશું. આ અભિધાનચિત્તામણિની રચના વિ. સં. ૧૧લ્હી વિ સં. ૧૨૦૮ના ગાળામાં થઈ હોય એમ લાગે છે નેમિચન્દ્રસૂરિએ રચેલા પવયણસારુદ્વાર ઉપર સિદ્ધસેનસૂરિએ તવપ્રકાશિની નામની વૃત્તિ વિ. સં. ૧૨૪૮ કે પછી વિ. સં. ૧૨૭૮માં રચી છે. એ વિચારતાં પણ સારુદ્ધાર અભિધાનચિન્તામણિ કરતાં પ્રાચીન હોય એમ ભાસે છે. એ ઈ. સની આઠમી સદી પછીની કૃતિ છે એમ કેટલાક ઉલેખ જોતાં જણાય છે. આ કૃતિના ૩૧મા દાર (દ્વાર) તરીકે ગા. ૩૭૯-૩૮૦ રૂપે વર્તમાન ચાવીસીનાં ૨૪ લાંછને દર્શાવાયાં છે. આ જ ગાથાઓ પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ વિયારસારપયરણમાં આપી છે. એ એમણે આ કૃતિમાંથી લીધી હશે અથવા તે આ ગાથાઓ નેમિચન્દ્રસૂરિએ જેમાંથી ઉદ્ધત કરી હશે તેમાંથી લીધી હશે.
૧. જુઓ મારું પુસ્તક નામે જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યને ઈતિહાસ . ( ખંડ ૧, પૃ. ૧૧૫).
