________________
દેવાર્યની દેશના દેવાઈને અર્થ –
સૌથી પ્રથમ તે મારે આ શીર્ષકગત “દેવાર્ય વિષે નિવેદન કરવું જોઈએ. જેનેના સુપ્રસિદ્ધ વીસમા તીર્થંકર અને . પ્રેમધર્મના પ્રચારક મહાવીરનાં વીર, જ્ઞાતપુત્ર, ત્રિશલા-તનય, સિદ્ધાર્થ-સુત વગેરે નામ જેટલે અંશે સુવિખ્યાત છે તેટલે અંશે તેમનું “દેવાર્ય' નામ નથી પરંતુ તે આજના વિષયને વિશેષ અનુકૂળ જણાવાથી મેં તેને અત્રે ઉલ્લેખ કર્યો છે. “વાર્ય” શબ્દના વિવિધ અર્થો છે તેમાં એની ગૂંથણીમાં પ્રથમ “દેવ” પદ છે અને અન્ય પદ “આર્ય” અથવા “ અર્થ છે. તેમાં “દેવ” શબ્દના દેવતા (સુર–અસુર), બ્રાહ્મણ અને ભૂપતિ એમ ત્રણ અર્થે થાય છે. અનેકાથી “આર્ય' શબ્દના શૂદ્ર સિવાયના ત્રણ વર્ષો પૈકી એક (બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય કે વૈશ્ય), નાથ, ગુરુ, મિત્ર અને દેશ-ભક્ત એટલા જ અર્થે અત્ર નેધીશું “અર્થશબ્દ સ્વામી અને વૈશ્ય એમ ઉભય અર્થસૂચક છે. જુદાં જુદાં પદેના અર્થોની વિવિધ સંકલના કરતાં “દેવાર્યના અર્થ ઉપર પ્રકાશ પડે છે. જેમકે (૧) સુર-અસુરના સ્વામી, (ર બ્રાહ્મણના ગુરુ, (૩) ભૂપતિના મિત્ર, (૪) રાજાના અધિપતિ, (૫) દિવ્ય દેશભકત વગેરે. આ સંબંધમાં “કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિકૃત અભિધાનચિન્તામણિ (કાંડ ૧, રહે. ૩૦)ની પણ ટીકાની નિમ્નલિખિત પતિ પ્રકાશ પાડે છે: - -
