________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો બાળકના જન્મની સાથે કાળની અસર તેના શરીર ઉપર વર્તાવા માંડે છે. બાળક મટી તે યુવાન થાય છે અને પછી કાળે કરીને તે વૃદ્ધ થાય છે. છેવટે તેનું મૃત્યુ થાય છે. આ બધી કાળની પ્રક્રિયા છે. યૌવન, જરા (ઘડપણ) અને મૃત્યુ કાળનો જ પરિપાક છે. ત્યાં આપણો કંઈ પુરુષાર્થ કામ આવતો નથી. જન્મ કર્મસત્તાને આધીન છે પણ શરીરનો વિકાસ અને પછી તેનું વિસર્જન કાળને આધીન છે. ત્યાં કર્મસત્તાનું કંઈ ચાલતું નથી. આ કાળની અવગણના કોણ કરી શકે. ગમે તેવા મીઠા ફળનું બીજ વાવ્યું હોય પણ તે તત્કાળ ફળ નથી આપી શકતું. બીજમાંથી અંકુર ફૂટશે, છોડ થશે, વૃક્ષ થશે, વેલ થશે. આમ, કાળની એક આખી પ્રક્રિયા થયા પછી જ તેના ઉપર ફળ બેસશે. આમાં કાળની જે પ્રબળતા છે. માતાના ઉદરમાં જીવને અમુક કાળ વીતાવવો પડે છે અને ત્યાર પછી જ બાળકનો જન્મ થાય છે. કર્મસત્તાનો કોઈ હુકમ કાળ ઉપર નહીં ચાલે. દિવસ પછી રાત અને રાત પછી દિવસ એમ નિરંતર ચાલ્યા જ કરે છે. હજારો-લાખો અને કરોડો વર્ષ આમ ચાલ્યા જ કરે છે – તે કાળનું ચક્ર છે. કોઈ કર્મ તેમાં ફેરફાર નહીં કરી શકે. આ કાળની સત્તાને સમજીને આપણે તેનો સ્વીકાર કરીશું તો આપણી ગણતરીઓ ખોટી નહીં કરે. કાળના ક્ષેત્રમાં, જો આપણે કર્મનો નિયમ લાગુ પાડવા જઈશું તો હતાશા કે નિરાશા સિવાય બીજું કંઈ આપણને નહીં મળે.
કર્મસત્તા સિવાય બીજી પણ એક પ્રબળ સત્તા છે તે “સ્વભાવની સત્તા છે. તેના ઉપર પણ કર્મનો કાયદો લાગુ પડતો નથી. સ્વભાવનું પણ એક પ્રભાવક્ષેત્ર છે, જ્યાં તેનો પ્રભાવ પ્રવર્તે છે. આપણે
સ્વભાવ’ સત્તાને સમજીને તેનો પણ સ્વીકાર કરવો રહ્યો. ત્યાં કર્મના નીતિ-નિયમો લાગુ પાડવા ન જવાય. મરચાંનું બીજ વાવનારને તેનો છોડ થયા પછી તીખાં મરચાં જ મળે. તેના ઉપર મીઠાં કેળાં ન બેસે. કેળાં મીઠાં છે. મરચાં તીખાં છે, આંબલી ખાટી છે અને કરેલાં કડવાં છે – તે તેમનો સ્વભાવ છે. કર્મની ગમે એટલી પ્રક્રિયા કરો પણ મરચાં