________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો
ભક્તિભાવ. મીરાંને રાણાજીએ મોકલેલ ઝેરનો પ્યાલો અસર ન કરી શક્યો એનું નિમિત્ત કારણ છે મીરાંનો ભક્તિભાવ. જેનામાં વૈરાગ્યનો ભાવ છે તેને વસ્તુઓનો-રેડિયો, ટીવી, ફર્નિચર, ગાડી, વાડી ઇત્યાદિનો અભાવ એટલો સતાવી ન શકે. જેનું ચિત્ત જપ-તપ, ધ્યાનમાં છે તેને આવી પડેલી શારીરિક વેદનાઓ કે ભૌતિક ઉપાધિઓ એટલું દુઃખ ન દઈ શકે. જો આપણે શુદ્ધ ભાવમાં, આત્મિક ભાવમાં રમણ કરતા હોઈએ તો આવેલા કર્મની શું તાકાત છે કે તે આપણને પીડી શકે?
કર્મના ઉદયમાં પ્રવર્તતાં નિમિત્તોની આ વાત ઘણી સૂક્ષ્મ છે પણ ત્યાં આપણા પુરુષાર્થને અવકાશ છે માટે તેનું મહત્ત્વ છે. બહુ ઓછા લોકો આ દિશામાં સતર્ક પુરુષાર્થ કરે છે. અજાણતાં આપણે નિમિત્તોથી ખસી જઈને બચી જઈએ છીએ પણ એ વાત તો જુદી થઈ ગઈ. આપણે કર્મના વિપાકોદય અને પ્રદેશોદયની વાતો ઉપર વિચાર કર્યો; કર્મના ઉદય માટેનાં આવશ્યક નિમિત્તોની ચર્ચા કરી અને કર્મની અસરોમાંથી કેવી રીતે બચી શકાય તે વાત પણ વિચારી લીધી. એક વાર કર્મને પાછું ઠેલ્યું પછી તો આગે આગે ગોરખ જાગે જેવી વાત છે કારણ કે કર્મને ફરીથી પોતાનો પ્રભાવ બતાવવા યોગ્ય નિમિત્તો જોઈએ. જો ભવનું નિમિત્ત અનુકૂળ ન હોય તો પાપકર્મ ખસીને બાજુમાં ચાલ્યું જાય અને દરમિયાન જીવે જો મનુષ્યજન્મનો દાન-ધર્મ-તપ-શીલ રાખવામાં ઉપયોગ કર્યો હોય, પોતાના ભાવો શુભ અને શુદ્ધ થઈ ગયા હોય તો બાંધેલાં પાપકર્મોમાં ઘણા ફેરફારો થઈ ગયા હોય છે.
આપણે પાપકર્મનો દાખલો વધારે લઈએ છીએ કારણ કે માણસને તેની અસરોથી તેના ભોગવટાથી બચવું હોય છે. પણ પાપકર્મ બાબત જે પ્રક્રિયા થઈ શકે છે તે પુણ્યકર્મ માટે પણ થઈ શકે છે તે તો સમજી જ લેવાનું છે. અવળો પુરુષાર્થ થાય તો પુણ્યકર્મ નબળું પડે અને સવળો પુરુષાર્થ થાય તો પુણ્યકર્મ પ્રબળ બને. આપણે સતત એ પુરુષાર્થ કરતા રહેવાનો છે કે પાપકર્મો હળવાં થઈ જાય અને પુણ્યકર્મ પ્રબળ બની
જાય.
૬૨
-----