________________
૮. કર્મબંધનાં કારણો
કર્મની વ્યવસ્થા – કર્મવિજ્ઞાનનો અભ્યાસ એટલા માટે કરવાનો છે કે આપણે તેનાથી બચી શકીએ. જેને આપણે ઓળખી લઈએ છીએ તેનાથી બચવું સરળ છે. આપણે કર્મ કેવી રીતે બંધાય છે અને તેનું આઠ પ્રકારની પ્રવૃતિઓમાં કેવી રીતે વિભાગીકરણ થઈ જાય છે તે વાત જોઈ ગયા. આમ તો કર્મ માત્ર દુઃખદાયક છે. પણ એ તો તાત્ત્વિક વાત થઈ જેની આપણે આગળ ઉપર ચર્ચા કરીશું. પણ તે પહેલાં આપણે સમજી લઈએ કે કર્મ બે પ્રકારે ઓળખાય છે. શુભ અને અશુભ. જેનું પરિણામ આપણને ગમે છે. રુચિકર લાગે છે તેને શુભ કર્મો ગણવામાં આવે છે. જેનું પરિણામ આપણને દુઃખદાયક લાગે, જે કર્મ ભોગવતાં આપણને વેદના થાય, ચિત્તમાં સંકલેશ થાય એ બધાં અશુભ કર્મો કહેવાય છે. હવે શુભ કર્મ ક્યાં કારણોને લીધે બંધાય છે અને અશુભ કર્મ કયાં કારણોને લીધે બંધાય છે એ વાત આપણને બરોબર સમજાઈ જાય તો પછી આપણી પ્રવૃત્તિ શુભ કર્મ તરફની રહે અને આપણે અશુભ કર્મથી નિવૃત્ત થતા જઈએ. કર્મમાં પ્રવૃત્તિ કરતાંય વૃત્તિ વધારે મહત્ત્વની છે. પ્રવૃત્તિ કરવી કે ન કરવી તે તો હજુય આપણા હાથમાં છે પણ વૃત્તિને કેળવવાનું ઘણું અઘરું છે. કર્મના બંધમાં પ્રેરકબળ વૃત્તિ છે તેથી આમ જોઈએ તો કર્મ માટે વૃત્તિ અને ભાવજગતને વધારે જવાબદાર ગણવાં પડે. જો આ વાત આપણે બરોબર સમજતા થઈ જઈએ તો કાળક્રમે આપણી પ્રવૃત્તિ તો શુભ તરફની રહે છે પણ આપણી વૃત્તિ પણ શુભ થતી જાય.
આમ જોઈએ તો વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ બન્ને પરસ્પર સંલગ્ન છે. એક લોકોકિત છે કે અજ્ઞાન જેવું કોઈ પાપ નથી. તેની પાછળનું રહસ્ય એ એ જ છે કે જે વાત આપણે જાણતા ન હોઈએ, સમજતા ન હોઈએ .
૩૭
