________________
૩૫
મૃત્યુ અને જન્મની ગહન વાતો પોતપોતાના ભાગમાં આવેલા કરોડ રૂપિયા કેવી ઝડપે વાપરે છે તેના ઉપર પોતાનો ભાગ કેટલો સમય પહોંચશે તેનો આધાર રહે છે. લગભગ આવી જ વાત આયુષ્યના પરમાણુઓના જથ્થાના સંગ્રહની છે. જે જલદીથી વાપરે છે જેનો જથ્થો-સ્ટોક જલદીથી વપરાઈ જાય કે તૂટીને ખરી પડે તે વહેલો મરી જાય. માટે તો આવાં મૃત્યુઓને અકાળ મૃત્યુ કહે છે. કાથીની એક દોરડીને છેડે એક ચિનગારી ચાંપીએ અને લટકાવી રાખીએ તો તે આખો દિવસ ચાલે છે પણ જો દોરડીને ભેગી કરી દઈએ તો ચારે બાજુ ચિનગારી લાગશે અને બે-પાંચ મિનિટમાં દોરડી બળી જાય છે એના જેવી વાત આયુષ્યની છે.
જગતમાં જૈન ધર્મ સિવાય કોઈએ પણ કર્મના પ્રદેશબંધ અંગેનો વિચાર કર્યો નથી. તેથી અન્ય કોઈ તત્ત્વધારામાં અકાળે થનારા મૃત્યુ વિશે કોઈ તર્કબદ્ધ ગળે ઊતરે એવું સમાધાન મળતું નથી. એકલા જૈન આર્ષદૃષ્ટાઓએ જ કર્મના ચાર પ્રકારના બંધો અને એમાંય પ્રદેશબંધની વાત કરી છે જે બધી જ રીતે મૃત્યુ તો શું દરેક પ્રસંગે ઉપસ્થિત થવાનાં કારણોને કર્મના સંદર્ભમાં યથાયોગ્ય રીતે મૂલવી શકે છે.
મૃત્યુ જેવી જ બીજી એક ગહન વાત છે જન્મની. તેની કસોટીએ પણ જૈન કર્મસિદ્ધાંત સિવાય બીજો કોઈ કર્મસિદ્ધાંત ચડી શકે તેમ નથી. જન્મનાર બાળકનો કે જીવનો દેખાવ કેવો છે, તેનાં રૂપ-રંગ કેવાં છે, તેની ઊંચાઈ ઈત્યાદિ કેવાં થશે અને તે ક્યાં જન્મે છે તેના - ઉપર તેના સમસ્ત ભાવિ જીવનનો આધાર હોય છે. દુનિયામાં જન્મ લેનાર દરેક બાળકના સંજોગો જુદા હોય છે તેના રૂપ-રંગ, અંગોપાંગ, ઊંચાઈ-નીચાઈ, હાડકાંનું માળખું, આંખ, કાન, નાક બધાંમાં ક્યાંય મળતાપણું હોતું નથી. અરે, એક જ માતા-પિતાનાં સંતાનો વચ્ચે પણ સારો એવો તફાવત હોય છે. જો ભગવાનને સૌના જન્મ માટે જવાબદાર ગણીએ તો પછી ભગવાનની કરુણા વિષે આપણને શંકા થયા વિના રહે નહીં. જો ભગવાન કોઈને રૂપાળો બનાવે અને કોઈને