________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો આમ, આ પહેલી – કોયડો આત્માને કે કર્મને પ્રથમ માનવાથી નિપટતો નથી. પ્રથમ ઈંડું કે પ્રથમ કૂકડી ? પ્રથમ સ્ત્રી કે પ્રથમ પુરુષ? રાત્રિ પહેલી કે દિવસ પહેલો? આ બધા પ્રશ્નોમાં પહેલું આ અને બીજું તે – એમ કહી શકાય તેમ હોતું જ નથી. જ્ઞાનીઓ કહે છે કે જિંદગી આખી વિચાર કર્યા કરો, ગમે એટલી શોધખોળ કરો પણ તેનો સંતોષકારક ઉત્તર નથી જ મળવાનો. માટે આપણા માટે તો એટલી હકીકત પૂરતી સમજો કે સંસારમાં આપણું ધાર્યું કંઈ થતું નથી. આપણને પસંદ ન હોય એવી વાતો આપણા જીવનમાં આવી પડે છે. આપણે હંમેશાં સફળ થઈ શકતા નથી. એક રીતે પગલે પગલે આપણને પ્રતીતિ થયા કરે છે કે આપણે અસહાય છીએ. આપણી ઇચ્છા ન હોય છતાંય આપણે મરવું પડે છે અને આપણને વગર પૂછે આપણો જન્મ થઈ જાય છે. આ બધું દશાવે છે કે આપણે ક્યાંક પરાધીન છીએ, બંધાયેલા છીએ.
બીજી બાજુ એ પણ છે કે જીવનમાં અશાંતિ અસુખ અને સમસ્યાઓ હોવા છતાંય પુરુષાર્થથી આપણે કેટલાય પ્રશ્નોનું નિરાકરણ પણ કરી શકીએ છીએ, પરિસ્થિતિમાં ફેરફાર કરી શકીએ છીએ – તેથી એમ પણ કહી શકાય કે આપણે તદ્દન અસહાય નથી. આપણે ક્યાંક સ્વતંત્ર પણ છીએ. મૂળ વાત છે કે આપણે ક્યાંક પરાધીન છીએ અને છતાંય ક્યાંક સ્વતંત્ર છીએ અને સ્વાધીન થઈ શકીએ તેમ છીએ. જો આટલી વાત સમજાઈ જાય અને તેનો સ્વીકાર થઈ જાય તો પછી પહેલાં જીવ કે કર્મ - એ વાતનો ઉકેલ ન મળે તો પણ આપણું કામ ચાલી જશે. જેમ સુર્વણ અને માટી ભૂગર્ભમાં સાથે જ પડેલાં મળે છે એમ જીવ અને કર્મ સાથે જ રહેલાં મળે છે. માટીને દૂર કરી ભઠ્ઠીમાં તપાવીને આપણે શુદ્ધ સુવર્ણ મેળવી શકીએ છીએ તેમ આપણે આત્માને કર્મની ઉપાધિથી – કર્મના મળથી અલગ કરી કમરહિત અવસ્થા પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ અને તે જ કરવા જેવો પુરુષાર્થ છે.
