________________
આસક્તિ ત્યાં ઉત્પત્તિ
૧૨૩ તે સભામાં ઉપસ્થિત થઈ ગયો છે. હજુ તો તેના પૂર્વભવ દેડકાનું શબ વાવની પાસે માર્ગ ઉપર પડ્યું છે.”
નંદ મણિયારના બંને ભવોની કથા કર્મવાદના ગૂઢ રહસ્યને સ્પર્શે છે. જીવ જ્યાં પ્રીતિ કરે છે ત્યાં સ્વાભાવિક રીતે તેને આસકિત બંધાય છે. અને જો તે સમયે તેના આયુષ્યનો બંધ પડી જાય તો ત્યાં જ તેની ઉત્પત્તિ થાય છે. આયુષ્ય કર્મનો બંધ જીવનમાં એક જ વાર પડે છે; બાકી બીજાં બધાં સાતેય પ્રકારના કર્મોના બંધ જીવનભર સતત પડતા રહે છે. પ્રીતિ-ગાઢ પ્રીતિ આસકિતનું કારણ છે અને આસકિત ઉત્પત્તિનું કારણ છે. કર્મના મર્મને જાણનાર જીવો આસકિતથી સજાગ બની જાય છે – સાવધ થઈ જાય છે. પાણી કે વાવમાં કંઈ ખોટું ન હતું. પાણીનો સૌ જીવોને ખપ છે અને વાવ તેના માટેનું સરસ સાધન હતું. પણ વાંધો હતો આસકિતનો. દેડકાને ધર્મશ્રવણનો ભાવ થયો તે પણ એક પ્રકારે આસકિત તો કહેવાય. તેને પણ રાગ કહી શકાય, પણ તેને પ્રશસ્ત-પ્રશંસાને પાત્ર ગણવામાં આવે છે કારણ કે છેવટે તે જીવને આગળ લઈ જાય છે. આમ તો રાગ માત્ર છોડવાનો છે પણ પ્રશસ્ત રાગને સાધન તરીકે સ્વીકાર્ય ગણ્યો છે. સાધન કદીય સાધ્ય ન બની જાય તેની જીવે અહર્નિશ જાગૃતિ રાખવાની છે.
જેમ તીવ્ર રાગ તેમ તીવ્ર વૈષ પણ ઉત્પત્તિનું કારણ બને છે. જીવ વેરની વસૂલાત કરવા પણ અમુક સંબંધે જન્મે. નિકટના સંબંધોમાં જ વધારે સુખ કે દુઃખ આપવાની શક્તિ રહેલી હોય છે.
