________________
ધિરળત્વ' ના નિવેશના અભાવમાં ધૂમપ્રાગભાવત્વને પણ પ્રકૃતસાધ્યવ્યાપ્યતાવચ્છેદક માની શકાશે નહીં. સ્વસમાનાધિરળત્વના નિવેશથી ઉક્ત આપત્તિ નહીં આવે. કારણ કે ધૂમપ્રાગભાવત્વસમાનાધિકરણ, મત્વ નથી.
કારિકાવલીમાં વિયો ઇત્યાદિ. આશય એ છે કે' પરસ્પર અસમાનાધિકરણ બે સાધ્યના જે બે હૈંતુ તેના બે પરામર્શ હોય ત્યારે, ‘સાધ્યવ્યાખવાનું પક્ષ:’ અને ‘સાધ્યામાવવ્યાવ્યવાન્ પક્ષઃ' ઇત્યાઘાકારક વિદ્યમાન છે પ્રતિપક્ષ અર્થાત્ સ્વીયસાધ્યાભાવસાધક અપર હેતુ જેનો તેને સત્પ્રતિપક્ષ કહેવાય છે.
પિસંયોગ... ઇત્યાદિ - અર્થ વૃક્ષઃ ઋષિસંયોગ્યેતવૃક્ષત્વાવ્ ઇત્યાદિ અવ્યાખ્યવૃત્તિસાધ્યક સહેતુસ્થળે સાધ્ય અને સાધ્યાભાવની વ્યાખ્યવત્તાનો પરામર્શ હોવા છતાં તેના સાધક સક્ષેતુમાં સત્પ્રતિપક્ષત્વનું નિવારણ કરવા વિરુદ્ધ પઠનું ઉપાદાન છે. કપિસંયોગ અને કપિસંયોગાભાવ પરસ્પર વિરુદ્ધ ન હોવાથી તેની વ્યાખ્યવત્તાનો પરામર્શ હોય તો પણ સશ્વેતુ એતવૃક્ષત્વમાં સત્પ્રતિપક્ષતા નહીં આવે. મૂલમાં ‘વિષયોઃ પરામર્શે હેત્વો:’ અહીં ‘વિષયો દૈત્વો: પરામર્શે' આવો અર્થ, ભ્રમથી ન થઈ જાય એ માટે તેનો અર્થ સ્પષ્ટ કરવા કહે છે.
તથા વ... ઇત્યાદિ ત્યાં સ્વ પક સપ્રતિપક્ષત્યેન અભિમત હેતુને જણાવનાર છે.
-
સાધ્યન્ય કૃતિ । પક્ષ:-પક્ષતાવ છેવવિશિષ્ટ... ઇત્યાદિ - ઉત્પત્તિજાતીનો ઘટો ન્ધવાન્ પૃથ્વીાત્ અહીં દ્વિતીયાદિક્ષણમાં ઘટમાં ગંધનો અભાવ ન હોવાથી યથાશ્રુત મૂલાનુરોધથી પૃથ્વીત્વ- હેતુમાં બાધલક્ષણની અવ્યાપ્તિ આવે છે. તેથી તેના નિવારણ માટે ‘ક્ષ’ પદનો તાત્પર્યાર્થ જણાવે છે - પક્ષતાવછે ... ઇત્યાદિથી. તાદશ તાત્પર્યમાં અવ્યાપ્તિ નહીં આવે તે સમજી શકાય છે. કાલની જેમ દેશ પક્ષતાવચ્છેદક
७६
-
