________________
પદના ઉપાદાનથી શક્ય નથી. ' આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે સપ્રતિપક્ષવ્યાપ્ય અનુમિત્યાદિનો પ્રતિબંધક જ ન હોવાથી તેનો સમાવેશ કરવાનો પ્રસંગ જ નથી. સાધ્યવત્તાજ્ઞાનની પ્રત્યે સાધ્યાભાવવ્યાપ્યવત્તાબુદ્ધિ પ્રતિબંધક છે. પરન્તુ સાધ્યાભાવવ્યાપ્યવ્યાપ્યવત્તાબુદ્ધિ પ્રતિબંધક છે, એમાં કોઈ પ્રમાણ નથી. આ પ્રમાણે હેત્વાભાસ – प्ररानो समुहित अर्थ छे. ॥७१॥ कारिकावली ।
आद्यः साधारणस्तु स्यादसाधारणकोऽपरः । तथैवाऽनुपसंहारी त्रिधाऽनैकान्तिको भवेत् ॥७२॥ यः सपक्षे विपक्षे च भवेत्साधारणस्तु सः । यस्तूभयस्माद्व्यावृत्तः सत्वसाधारणो मतः ॥७३॥ तथैवाऽनुपसंहारी केवलान्वयिपक्षकः ।
यः साध्यवति नैवाऽस्ति स विरुद्ध उदाहृतः ॥७४ || आश्रयासिद्धिराद्या स्यात् स्वरूपासिद्धिरप्यथ । व्याप्यत्वासिद्धिरपरा स्यादसिद्धिरतस्त्रिधा ॥ ७५ ॥ पक्षासिद्धि यंत्र पक्षो भवेन्मणिमयो गिरिः । हृदो द्रव्यं धूमवत्त्वादत्राऽसिद्धिरथाऽपरा ॥ ७६ ॥ व्याप्यत्वासिद्धिरपरा नीलधूमादिके भवेत् । विरुद्धयोः परामर्शे हेत्वोः सत्प्रतिपक्षता ॥७७॥ साध्यशून्यो यत्र पक्षस्त्वसौ बाध उदाहृतः । उत्पत्तिकालीनघटे गन्धादि यंत्र साध्यते ॥७८॥ मुक्तावली ।
यः सपक्ष इति । सपक्ष-विपक्ष - वृत्तिः साधारण इत्यर्थः । सपक्षः निश्चितसाध्यवान् । विपक्षः - साध्यवद्भिन्नः । विरुद्धवारणाय सपक्षवृत्तित्वमुक्तम् । वस्तुतो विपक्षवृत्तित्वमेव वाच्यं विरुद्धस्य
७१
