________________
માનતા તેનો વ્યાપ્યત્વાસિદ્ધિમાં સમાવેશ કરીએ તો, તે દૂષકતાબીજની એકતાના કારણે વ્યભિચારને પણ પૃથક હત્વાભાસ નહીં માની શકાય. પરંતુ બાધ અને સત્કૃતિપક્ષનો, જેવી રીતે દૂષકતાબીજ એક હોવા છતાં પૃથફ હેત્વાભાસ તરીકે ઋષિઓએ વિભાગ કર્યો છે, એવી રીતે વ્યભિચાર અને વ્યાપ્યત્વાસિદ્ધિનો પણ પૃથવિભાગ કર્યો છે. વિભાજક ધર્મ કોને બનાવવા એ વિભાજન કરનારની ઈચ્છાને આધીન છે. માત્ર તે ધર્મો પરસ્પર અસંકીર્ણ હોવા જોઈએ. અન્યથા વિભાગગ્રંથની અનુપત્તિ થશે. - સાધ્યમાં સાધ્યતાવછેદકાભાવને અર્થાત્ સાધ્યતાવર્ષોમાdવત્સાધ્યને ‘સાધ્યાપ્રસિદ્ધિ' કહેવાય છે. સાધ્યતા - વચ્છમાવવત્સાધ્યના જ્ઞાનથી ‘પર્વતઃ 1શનમયવનિમાન' ઇત્યાદિ સ્થળે ‘સાધ્યતિવિવિશિષ્ટસાધ્યવ્યાપ્યવત્તાજ્ઞાન સ્વરૂપ પરામર્શનો પ્રતિબંધ થાય છે. આવી જ રીતે હેતુમાં હેતુતાવચ્છેદકાભાવને અર્થાત્ દેતુતવમાવવધે, ને સાધનાપ્રસિદ્ધિ કહેવાય છે. જેમ “પર્વતો વનિમનું ઝિનમધૂમા' ઇત્યાદિસ્થળે. અહીં “તુતાવર્જીવિશિષ્ટદેતુસાન’ નો અભાવ હોવાથી તક્ષેતુકવ્યાપ્તિજ્ઞાનાદિનો અભાવ થાય છે.
આવી રીતે “વનિમાનું નીત્તધૂમ' અહીં ધૂમત્વની અપેક્ષાએ નીલધૂમત્વ ગુરુભૂત હોવાથી તે હેતુતાવચ્છેદક નથી મનાતું. તેથી હેતુતાન વચ્છેદકત્વ અર્થાત્ હેતુમાં, હેતુતાનવચ્છેદકગુરુધર્મવન્દ્ર સ્વરૂપ વ્યાપ્યત્વાસિદ્ધિ છે. આવું પણ કેટલાક કહે છે. પરંતુ એ યોગ્ય નથી. કારણ કે વનિનિરૂપિતવ્યાપ્તિ ધૂમની જેમ જ નીલધૂમમાં પણ છે. નીલધૂમ, ધૂમથી અતિરિક્ત નથી. ઈત્યાદિ અસ્વારસ્ય ગ્રંથકારે “વતિ' પદના પ્રયોગથી જણાવ્યું છે.
| મુવતી ! बाधस्तु पक्षे साध्याभावादिः, एतस्य त्वनुमितिप्रतिबन्धः
૬૩
