________________
साधकः । अत्र तु हेतुरेवेति विशेषः । साध्याभावसाधक एव हेतुः साध्यसाधकत्वेनोपन्यस्त इत्यशक्तिविशेषोपस्थापकत्वाच्च विशेषः ।
- વિવરણ - કારિકાવલીમાં “ઃ સપક્ષે...' ઇત્યાદિ ગ્રંથથી સાધારણ- . વ્યભિચારાદિવિશેષદોષોનું લક્ષણ કહેવાશે. તેમાં દોષોની સંભાવનાને જોઈને મુક્તાવલીમાં સાધારણવ્યભિચારાદિના લક્ષણ જણાવતા કહે છે - વિશ.. ઈત્યાદિ ગ્રન્થથી.
સાધારણ અસાધારણ અને અનુપસંહારી એતદન્ય - તમત્વ, અનૈકાતિકવ્યભિચારીનું લક્ષણ છે.
સાધારણવ્યભિચારનું લક્ષણ ‘સધ્ધવન્યવૃત્તિત્વ' છે. હેતુમાં સાધ્યવદ નિરૂપિતવૃત્તિત્વના જ્ઞાનથી સાધ્યવન્યાવૃત્તિત્વ સ્વરૂપ વ્યાતિજ્ઞાનનો પ્રતિબંધ થાય છે. પર્વતો વનિમાનું પ્રમેયત્વ' અહીં વન્યભાવવજલાદિનિરૂપિતવૃત્તિત્વ, પ્રમેયત્વમાં હોવાથી પ્રમેયત્વ હેતુ સાધારણવ્યભિચારી છે. એ સમજી શકાય છે. - સાધ્યાધિકરણમાં નહીં રહેનાર હેતુને અસાધારણ - વ્યભિચારી કહેવાય છે. હેતુમાં સાધ્યના અસામાનાધિકરણ્યના જ્ઞાનથી “તુવ્યાપધ્ધિમાનધિ’ સ્વરૂપ વ્યાતિજ્ઞાનનો પ્રતિબંધ થાય છે. (“શબ્દો નિત્ય: શબ્દસ્વીટુ' અહીં નિત્યત્વાધિકરણગગનાદિમાં શબ્દ– વૃત્તિ ન હોવાથી શબ્દ– હેતુ અસાધારણ વ્યભિચારી છે. “શબ્દો નિત્ય: શબ્દ–ીન્' અહીં શબ્દત્વ હેતુ અસાધારણ વ્યભિચારી નથી. પરંતુ ત્યાં અસાધારણ્યનો ભ્રમ થયો છે.)
અન્ય (પ્રાચીન) લોકો, સપક્ષમાં નહીં રહેનાર હેતુને અસાધારણ વ્યભિચારી કહે છે. “નિશ્ચિતથ્યવાનને સપક્ષ કહેવાય છે. “શબ્દો નિત્ય બ્ધિત્વી’ અહીં પક્ષમાં, જો સાધ્યનો નિશ્ચય હોય તો શબ્દ– હેતુ અસાધારણ નથી. પરંતુ જ્યારે તાદશ નિર્ણય ન હોય તો તે હેતુ નિશ્ચિતસાધ્યવદ્
પ૪
