________________
તેવી જ રીતે “યહૂપાવચ્છિન્નવિષયત્વ' ની વિવક્ષા કરવાથી તાદશભ્રમાત્મકપરામર્શાત્મકજ્ઞાનનિષ્ઠપ્રતિબંધકતાનું ગ્રહણ ન થવાથી, સતુમાં સત્પતિપક્ષત્વનું નિવારણ થાય - તે ઈષ્ટ જ છે. તેથી અલક્ષ્યમાં લક્ષણનો સમન્વય ન થાય - એ દોષ નથી. ઉપર જણાવેલા બન્ને સ્થાને ભ્રમાત્મકજ્ઞાનનાં કારણે ‘વનિયપૂમવીપૂર્વતઃ ઈત્યાકારક પરામર્શાદિનો પ્રતિબંધ થવા છતાં હેતુ દુષ્ટ નથી. ત્યાં દોષસામાન્યલક્ષણનો. સમન્વય ન થાય - એ અનિષ્ટ નથી. ઉક્ત લક્ષણાનુસાર પ્રતિકલિત દોષના સ્વરૂપને જણાવે છે - ત્યં વ... ઇત્યાદિ - “યહૂછન્નવિષયત્વ’ બોધક યાદશવિશિષ્ટવિષયકત્વેન જ્ઞાનનિષ્ઠ પ્રતિબંધકતા છે. તાદશવિશિષ્ટને દોષ કહેવાથી
ધ્યામાવવવૃત્તિદેતુ’, ‘ધ્યમાવવાન્યક્ષ' ઇત્યાદિ (તાદશહત્વાદિ) દોષ છે. મધ્યામાવવૃત્તિ હેતુ ઈત્યાકારક વ્યાપ્તિજ્ઞાનનિષ્ઠ પ્રતિબધ્યતાનિરૂપિત પ્રતિબંધકતા ‘સાધ્યમિાવવવૃત્તિદેતુઃ ઈત્યાકારક જ્ઞાનમાં છે. તે પ્રતિબંધકતા સાધ્યાભાવવવૃત્તિત્વવિશિષ્ટ હેતુવિષયકત્વાવચ્છિન્ના છે. તેથી તાદશસાધ્યાભાવવવૃત્તિત્વવિશિષ્ટહેતુ વ્યભિચાર દોષ છે. આવી જ રીતે સાધ્યાભાવવાનું પક્ષાદિ જ બાધાદિ દોષ છે. આ રીતે સાધ્યાભાવવૃત્તિ હેતુને વ્યભિચાર કહીએ તો વ્યભિચારી દુષ્ટ હેતુમાં તદ્વત્ત્વ તાદામ્યસંબંધથી લેવું જોઈએ. પરંતુ તાદાભ્યસંબંધથી દોષવત્ત્વ લઈએ તો સાધ્યાભાવવા૫ક્ષ સ્વરૂપ બાધ તાદાભ્યસંબંધથી બાધિત હેતુમાં ન હોવાથી બાધિત હેતુ દુષ્ટ નહીં થાય. તેથી દોષવન્દ્ર જે સંબંધથી વિવક્ષિત છે; તેને જણાવે છે. તેવગ્ન... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી – આશય એ છે કે સાધ્યાભાવવૃત્તિeત્વાદિદોષવત્ત્વ જે સંબંધથી પ્રાપ્ત થાય તે સંબંધથી લેવું. વ્યભિચારી હેતુમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ સાધ્યાભાવવવૃત્તિહેતુ તાદાભ્યસંબંધથી છે. ‘હતો વનિમનું નત્તાત' ઇત્યાદિ બાધિત
४८
