________________
વિશિષ્ટહાત્વાવચ્છિન્નવિષયક નથી. યદ્યપિ આ રીતે ‘‘મનુमित्यादिनिष्ठप्रतिबध्यतानिरूपितज्ञाननिष्ठप्रतिबंधकता यद्रूपावच्छिन्नવિષયવૈછિન્ન તત્ત્વ રોષસામચિત્તલમ્'' આ પ્રમાણેનું તાત્પર્ય હોવાથી, યત પદગ્રાહ્ય તાદશ હદત્વમાં તત્ત્વ હોવાથી વન્યભાવવદાદિમાં દોષનું લક્ષણ નહીં જાય. પરંતુ તાદશ તાત્પર્યની વિવક્ષામાં તત્ત્વ' પદ તદ્દધર્મવેત્ત્વનું બોધક હોવાથી કોઈ દોષ નથી. ઈત્યાદિ, ભણાવનાર પાસેથી બરાબર સમજી લેવું જોઈએ.
“સત્વતિપક્ષને અનિત્યદોષ માનનારા પ્રાચીનો શંકા કરે છે- ને ૨ વર્ચમાવવ્યાપ્ય... ઇત્યાદિ - તેનો આશય એ છે કે “વચમાવવ્યાપ્યપાષામયત્વવાનું પર્વતઃ' ઇત્યાકારક ભ્રમાત્મક પરામર્શના કારણે વનિત્યાર્થધૂમવાન્યતઃ' ઇત્યાકારક જ્ઞાનનો પ્રતિબંધ થતો હોવાથી ધૂમ હેતુ સત્પતિપક્ષિત મનાય છે, પરંતુ “યહૂપાવચ્છિન્નવિષયત્વ'ની વિવક્ષાથી ધૂમમાં અવ્યાપ્તિ આવશે. કારણ કે ‘વચમાવવ્યાપ્યપાષાણમયત્વવર્વતઃ' ઇત્યાકારક જ્ઞાનનિષ્ઠપ્રતિબંધકતા; પર્વતમાં વન્યભાવવ્યાપ્યપાષાણમયત્વ ન હોવાથી વહુન્યભાવવ્યાપ્ય - પાષાણમયત્વવત્પર્વતવિષયકત્વાવચ્છિન્ના નથી. અવ્યાપ્તિનું નિવારણ કરે છે, રૂછાપરે.... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી - આશય એ છે કે સમ્પ્રતિપક્ષને અનિત્યદોષ કહેનારા પણ બાંધને નિત્યદોષ માને છે. તેથી સત્કૃતિપક્ષસ્થળે ભ્રમાત્મક તાદશપરામર્શાત્મકજ્ઞાનનિષ્ટપ્રતિબંધકતાને લઈને સતુ ધૂમાદિને તાદેશભ્રમાત્મકપરામર્શની નિવૃત્તિ ન થાય, ત્યાં સુધી સત્પ્રતિપક્ષવિશિષ્ટ માનીએ તો બાપના ભ્રમમાં રહેલી પ્રતિબંધકતાને લઈને બાપના ભ્રમની નિવૃત્તિ ન થાય, ત્યાં સુધી સતુને પણ બાધવિશિષ્ટ માનવો પડશે. તેથી સક્ષેતુમાં હેત્વાભાસત્વની નિવૃત્તિ માટે “યહૂપાવચ્છિન્નવિષયકત્વ' ની વિવેક્ષાથી ભ્રમાત્મકજ્ઞાનનિષ્ઠપ્રતિબંધકતા ગ્રહણ નથી કરાતી.