________________
શકાય છે કે ભિન્નવિષયક પ્રત્યક્ષની સામગ્રી વિદ્યમાન હોય તો સિષાયયિષા વિના પણ અનુમિતિ થાય છે. તેથી પ્રત્યક્ષસામગ્રી માત્ર અનુમિતિની પ્રત્યે પ્રતિબંધક ન હોવાથી “સમાનવિષયત્વ' આ પ્રત્યક્ષનું વિશેષણ ઉપાત્ત છે. સામાન્ય રીતે તદ્વત્તાબુદ્ધિની પ્રત્યે તદભાવવત્તાબુદ્ધિ કે તદભાવવ્યાપ્યવત્તા બુદ્ધિ પ્રતિબંધક છે. કામિનીની જિજ્ઞાસા તદભાવાદિવિષયક ન હોવા છતાં સ્વભિન્નવિષયકજ્ઞાનની પ્રત્યે જેવી રીતે પ્રતિબંધક મનાય છે, તેવી રીતે અનુમિત્સાવિરહવિશિષ્ટસમાનવિષયક (પરામર્શસમાનવિષયક) પ્રત્યક્ષની સામગ્રી સાધ્યાભાવાદિની અવગાહિની ન હોવા છતાં સાધ્યવિષયકાનુમિતિની પ્રત્યે પ્રતિબંધક મનાય છે. સિષાયિષાવિરહવિશિષ્ટસિદ્ધ્યભાવસ્વરૂપપક્ષતાકોટિમાં તાદશપ્રત્યક્ષસામગ્રીનો નિવેશ કરીને તાદશસામગ્રીને પ્રતિબંધક શા માટે માનતા નથી ? ત્યાં કઈ આપત્તિ આવે છે ? સ્વાતચૅણ પ્રતિબન્ધકત્વ માનવામાં કઈ રીતે લાઘવ છે ? ઈત્યાદિ અધ્યાપક પાસેથી અથવા દિનકરી-રામરુદ્રીથી જિજ્ઞાસુએ જાણી લેવું જોઈએ. અહીં તો પક્ષતાનું સંક્ષેપથી જ નિરૂપણ કર્યું છે.
અનુમિતિની પ્રત્યે ઉપર જણાવ્યા મુજબ જેવી રીતે સમાનવિષયકપ્રત્યક્ષની સામગ્રી પ્રતિબંધક બને છે, તેવી રીતે કવચિત્ પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે પણ અનુમિતિની સામગ્રી પ્રતિબંધક થાય છે. તેને જણાવે છે – પ્રવચ... ઇત્યાદિ - આશય એ છે કે પરામર્શાત્મક જ્ઞાન પછી પક્ષાદિના પ્રત્યક્ષની સામગ્રી (લૌકિકસન્નિકર્ષાદિ સ્વરૂપ) હોવા છતાં પ્રત્યક્ષની ઈચ્છા વિના - પ્રત્યક્ષ થતું નથી. પરંતુ ત્યાં અનુમિતિ જ થાય છે. તેથી
ત્યાં પ્રત્યક્ષેચ્છાવિરહવિશિષ્ટ અનુમિતિની સામગ્રી; ભિન્નવિષયક (પક્ષાદિવિષયક) પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે પ્રતિબંધક મનાય છે. કહેવાનો આશય એ છે કે પ્રત્યક્ષની સામગ્રી જો અનુમિતિની પ્રત્યે પ્રતિબંધક હોય તો અહીં પ્રત્યક્ષેત્રે
૪૩