________________
બધા જ સ્થાનોમાં સિષાયિષા, સિદ્ધિ કે પરામર્શની સાથે ઉત્પન્ન થાય તો કેવલ સિદ્ધિને પ્રતિબંધક માનીને નિર્વાહ નહીં થાય - એ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે આત્મા વગેરે વિભુના યોગ્ય વિશેષ ગુણોની ઉત્પત્તિ યુગપ થતી ન હોવાથી સિદ્ધિ કે પરામર્શની સાથે સિષાયિષાની ઉત્પત્તિ શક્ય નથી. આથી સ્પષ્ટ છે કે ઉપર જણાવેલા સ્થાનોમાં કેવલ સિદ્ધિને પ્રતિબંધક માનીને અનુમિતિની અનુત્પત્તિ કે ઉત્પત્તિને ઉપપન્ન કરી શકાતી હોવાથી સિષાયિષાવિરહવિશિષ્ટસિદ્ધિને પ્રતિબંધક (અનુમિતિ-પ્રતિબંધક) માનવાની આવશ્યકતા નથી. આ પ્રમાણે શંકા કરનારનો અભિપ્રાય છે. ઉક્ત શંકાનું સમાધાન : કરે છે – યત્ર વનિત્યાગધૂમવાનું... ઇત્યાદિ – આશય એ છે કે જ્યાં ‘વનિવ્યાપ્યધૂમવાનું પર્વતો વનિમાન ઈત્યાકારક સિદ્ધિ સ્વરૂપ પરામર્શાત્મક પ્રત્યક્ષ અથવા સ્મરણ થયું. ત્યારબાદ અનંતરાણમાં સિષાયિષા થઈ, ત્યાં સિષાયિષાના ઉત્તરક્ષણમાં અનુમિતિ થાય છે. પરંતુ અનુમિતિની પ્રત્યે જ કેવલ સિદ્ધિને પ્રતિબંધક માનીએ તો સિષાયિષાના કાળમાં સિદ્ધિરૂપ પ્રતિબંધક હોવાથી તદનન્તરક્ષણમાં અનુમિતિની ઉત્પત્તિ થઈ શકશે નહીં. પણ સિષાધયિષાવિરહ - વિશિષ્ટસિદ્ધિને, અનુમિતિની પ્રત્યે પ્રતિબંધક માનવાથી; સિષાયિષાના કાળમાં તવિરહવિશિષ્ટસિદ્ધિનો અભાવ હોવાથી તદનન્તરક્ષણમાં અનુમિતિની ઉત્પત્તિ થઈ શકે છે.
મુpવર્તી इदन्तु बोध्यम् । यादृशयादृशसिषाधयिषासत्त्वे सिद्धिसत्त्वे यल्लिङ्गकानुमितिः, तादृशतादृशसिषाधयिषाविरहविशिष्टसिद्ध्यभावस्तल्लिङ्गकानुमितौ पक्षता । तेन सिद्धिपरामर्शसत्त्वे यत्किचिज्ज्ञानं जायतामितीच्छायामपि नाऽनुमितिः । 'वह्निव्याप्यधूमवान्पर्वतो वह्निमान्' इति प्रत्यक्षसत्त्वे प्रत्यक्षातिरिक्तं ज्ञानं जायतामितीच्छायां तु भवत्येव । एवं धूमपरामर्शसत्त्वे आलोकेन वह्निमनुमिनु
૩૮
