________________
સામાન્યમાં માત્ર યુદ્ધર્માવચ્છિન્નત્વાભાવની જ વિવક્ષા કરીએ તો ‘સમવાયેનવનિર્વાસ્તિ' ઇત્યાકારક પ્રતીતિના વિષયભૂત વન્યભાવીય પ્રતિયોગિતામાં યત્પગ્રાહ્યસાધ્યતાવચ્છેદક – વનિત્વાવચ્છિન્નત્વનો અભાવ ન હોવાથી વનિાવ – ચ્છિન્નમાં ધૂમહેતુબ્યાપકત્વ નહીં રહે. તેથી ‘વનિમાનું ધૂમાવ્’ અહીં અવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે તાદશ પ્રતિયોગિતાસામાન્યમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઉભયાભાવઘટક યસંબંધાવચ્છિન્નત્વનો (પ્રતિયોગિવિધયા) નિવેશ કર્યો છે.
‘સમવાયસન્વન્સાવચ્છિન્નતાદૃશવન્યમાવીયપ્રતિયોગિતા'માં ચદ્ધર્માવચ્છિન્નત્વ હોવા છતાં યત્સમ્બન્ધાવચ્છિન્નત્વ (સામ્યતાવચ્છેદકસંયોગસંબન્ધાવચ્છિન્નત્વ) ન હોવાથી તાદશોભયાભાવ છે. તેથી સંયોગસંબંધથી વનિાવચ્છિન્ન – માં ધૂમનું વ્યાપકત્વ હોવાથી અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. આવી જ રીતે તાદશપ્રતિયોગિતાસામાન્યમાં માત્ર યત્સમ્બન્ધાવચ્છિન્નત્વામાવની વિવક્ષા કરીએ તો ‘સંયોગેન ટો નાસ્તિ' ઇત્યાકારક પ્રતીતિના વિષયભૂત ઘટાભાવીયપ્રતિયોગિતાસામાન્યમાં પદગ્રાહ્ય સાર્વ્યતાવચ્છેદકસંયોગસમ્બન્ધાવચ્છિન્નત્વનો અભાવ ન હોવાથી સાધ્યતાવચ્છેદકસંબંધથી સામ્યતાવચ્છેદકાવચ્છિન્નમાં હેતુબ્યાપકત્વ નહીં રહે. તેથી ‘વનિમાન ધૂમાવ્' અહીં અવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે યદ્ધર્માøિન્નત્વનો નિવેશ કરીને ઉભયાભાવની વિવક્ષા કરી છે. ‘ઘટાભાવીયતાદશપ્રતિયોગિતામાં' યસમ્બન્ધાવચ્છિન્નત્વ હોવા છતાં, યધર્માવચ્છિન્નત્વ (સાધ્યતાવચ્છેદકવનિત્વાવચ્છિન્નત્વ) ન હોવાથી ‘સત્ત્વેપિયન્નાસ્તિ' આ ન્યાયે ઉભયાભાવ છે. તેથી સંયોગસંબંધથી વનિાવચ્છિન્નમાં ધૂમનું વ્યાપકત્વ હોવાથી અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. તાદશપ્રતિયોગિતાધર્મિકઉભયાભાવઘટિત તાત્પર્યમાં ‘સામાન્ય' પદનું ઉપાદાન ન કરીએ અર્થાર્ તાદશ પ્રતિયોગિતાવિશેષમાં
33
-