________________
ચરમ સેવા વગેરે પદના અનુભવોત્તરકાલમાં તાત્પદ (જેટલા પદો વાક્યમાં હોય તેટલા પદ) વિષયક સ્મરણની અવ્યવધાનથી ઉત્પત્તિ થાય છે. યદ્યપિ તતુતત્પદસંસ્કારોથી તતત્પદવિષયક જ સ્મરણ થઈ શકે છે; તાવતુપદવિષયકસ્મરણ શક્ય નથી. કારણ કે સંસ્કાર અને
સ્મરણને સમાનવિશેષ્યકત્વપ્રકારકત્વરૂપથી કાર્યકારણભાવ છે. પરંતુ નાનાસન્નિકર્ષથી; ઘટચક્ષુ સંયોગ અને પચક્ષુઃસંયોગાદિસન્નિકર્ષ અનુક્રમે ઘટતર અને પટેતર વ્યપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે કારણ ન હોવા છતાં ‘ઘટપટો' ઇત્યાદાકારક સમૂહાલંબનાત્મક ઘટપટવિષયકપ્રત્યક્ષ જેવી રીતે થાય છે, તેવી જ રીતે તતપદવિષયકનાના સંસ્કારોથી તાવત્પદવિષયક એક સ્મરણ થવામાં કોઈ બાધક નથી. યદ્યપિ ઉપર્યુક્ત રીતે તાવત્પદવિષયક એક સ્મરણનો સંભવ હોવા છતાં તાદશસંસ્કારનો કોઈ ઉદ્દબોધક ન હોવાથી તાદશ સ્મરણ થશે નહીં. પરંતુ એવા સ્થળે તાત્પદવિષયક સંસ્કારસહિત ચરમવર્ણજ્ઞાનને ઉબોધક મનાય છે. તેથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તાદશસ્મરણની અનુત્પત્તિ નહીં થાય. અન્યથા આ રીતે ચરમવર્ણજ્ઞાનને અર્થાત્ તાવત્પદવિષયકસંસ્કારસહિત ચરમપદજ્ઞાનને ઉદ્દબોધક ન માનીએ તો અનેકવર્ણઘટિતપદ સ્થળે પણ પદસ્મરણની અનુ૫પત્તિ થશે. તેથી ત્યાં જેવી રીતે તાવવર્ણવિષયકસંસ્કારસહિત ચરમવર્ણજ્ઞાનને ઉબોધક માનીને તેનાથી ઉબુદ્ધસંસ્કારોથી તાવવર્ણવિષયક એક સ્મરણ મનાય છે, તેવી જ રીતે તાવત્પદવિષયક એક સ્મરણની ઉત્પત્તિના વિષયમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિચારવું જોઈએ.'
આ રીતે સર્વત્ર તતપદોના સંસ્કારોથી ચરમપદના શ્રાવણપ્રત્યક્ષની ઉત્તરક્ષણમાં થયેલ તાવ૫દવિષયકસ્મરણથી “વિશેષ્ય વિશેષણમ્' આ ન્યાયથી યુગપતું
૧૨૭
