________________
સ્થળની જેમ જાય ઘોષ' અહીં અજહસ્વાર્થી લક્ષણા શા માટે મનાતી નથી ? ... ઇત્યાદિ પ્રશ્નો ઉદ્દભવે તો દિનકરી રામરુદ્રી વગેરે ગ્રંથોથી અથવા અધ્યાપક પાસેથી એના સમાધાનો મેળવી લેવાં. માત્ર મુક્તાવલીના આ વિવરણમાં એ બધાનું સમાધાન કરવા રામરુદીનું વિવરણ કરવું પડશે. તેથી અહીં દિશાસૂચન જ કર્યું છે. .
લક્ષિતલક્ષણાનો અન્તર્ભાવ જહસ્વાર્થી લક્ષણામાં થાય છે.” તે જણાવવા તેના સ્વરૂપને બતાવે છે - યત્ર તુ... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય એ છે કે જ્યાં શક્યાર્થીની સાથે પરંપરાસંબંધથી સંબદ્ધ પદાર્થમાં પદને લાક્ષણિક મનાય છે; ત્યાં તાદશ પરંપરાસંબંધને લક્ષિતલક્ષણા કહેવાય છે. દરેક પદને ભ્રમર અર્થમાં જ્યાં લાક્ષણિક મનાય છે; ત્યાં તાદશ લક્ષણાને લક્ષિતલક્ષણા કહેવાય છે. દિરેક પદનો સાક્ષાસંબંધ પ્રમર પદમાં જણાય છે. અને પ્રમર પદનો સાક્ષાસંબંધ ભ્રમરમાં છે. તેથી “વીર્ચ (પિવીચોદયટિતા (પ્રમરપ) વાર્યત્વ’ સ્વરૂપ પરંપરાસંબંધથી સંબંધી એવા ભ્રમરમાં દ્વિો પની લક્ષિતલક્ષણા છે - એ સમજી શકાય છે. જેનો પૂર્વે જણાવેલી જહસ્વાર્થી લક્ષણામાં સમાવેશ થાય છે. તેથી લક્ષણાનું આધિક્ય નથી થતું. - "તથ્થાબ્દબોધની પ્રત્યે ત૭ક્તપદજ્ઞાનત્વેન પદજ્ઞાનને કારણ માનીએ તો લાક્ષણિક શાબ્દબોધ નહીં થાય. આ પ્રમાણેની શંકાનું સમાધાન કરે છે – જિતું... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી - આશય એ છે કે શક્યાર્થશાબ્દબોધની પ્રત્યે શક્તિમત્પદજ્ઞાનત્વેન પદજ્ઞાન કારણ છે. પરંતુ લાક્ષણિક શાબ્દબોધની પ્રત્યે લાક્ષણિકપદસમભિવ્યાત શક્તપદાન્તર કારણ છે. આ રીતે કાર્યકારણભાવ હોવાથી લાક્ષણિક પદોમાં શાબ્દબોધજનકત્વ સ્વરૂપ અનુભાવકત્વ મનાતું નથી. આથી સ્પષ્ટ છે કે લાક્ષણિકપદોમાં આનુભાવિકી શક્તિ મનાતી નથી. પરંતુ
૧૦૯
