________________
यष्टिधरेषु लक्षणा । एवं काकेभ्यो दधि रक्ष्यतामित्यादौ काकपदस्य दध्युपघातके लक्षणा, सर्वतो दधिरक्षायास्तात्पर्यविषयत्वात् । एवं च्छत्रिणो यान्तीत्यादौ च्छत्रिपदस्यैकसार्थवाहित्वे लक्षणा । इयमेवाऽ जहत्स्वार्था लक्षणेत्युच्यते । एकसार्थवाहित्वेन रूपेण च्छत्रितदन्ययोर्बोधात् । यदि चाऽन्वयानुपपत्तिर्लक्षणाबीजं स्यात्, तदा क्वचित् गङ्गापदस्य तीरे, क्वचित् घोषपदस्य मत्स्यादौ लक्षणेति नियमो न स्यात् ।
oo
- વિવરણ – જહસ્વાર્થી અને અજહસ્વાર્થી આ ભેદથી લક્ષણા બે પ્રકારની છે. તેના પ્રથમભેદનું નિરૂપણ કરે છે. જયાં ઘોષ... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી - આશય એ છે કે, “જાય ઘોષ:' ઇત્યાદિ પ્રયોગ સ્થળે ફિTI પદના શક્યાર્થ પ્રવાહપદાર્થમાં ઘોષપદાર્થના અન્વયની અનુ૫પત્તિનું અથવા વકતાના તાત્પર્યની અનુપત્તિનું પ્રતિસંધાન કરાય છે ત્યારે ત્યાં લક્ષણા દ્વારા IT પદથી ગંગાતીરનો બોધ થાય છે. અહીં ગંગાપ્રવાહ સ્વરૂપ સ્વાર્થનો બોધ થતો ન હોવાથી આ લક્ષણાને જહસ્વાર્થી લક્ષણા કહેવાય છે. શક્યસંબંધને લક્ષણા કહેવાય છે. “જયાં પોષ?' અહીં ફરી પદના શક્યાર્થ પ્રવાહના સામીપ્યાત્મક સંબંધ સ્વરૂપ લક્ષણાના જ્ઞાનથી ગદ્ગાતીરનું
સ્મરણ થાય છે. ત્યારબાદ ક્ષતિરે ઘોષ:' ઇત્યાકારક શાબ્દબોધ થાય છે. અહીં શક્યાથે ગદ્ગાપ્રવાહમાં ઘોષાવ્યની અનુપપત્તિના કારણે લક્ષણા કરવામાં આવી છે. . પરંતુ કેવલ અન્વયની અનુપપત્તિના કારણે જ લક્ષણા કરવામાં આવે તો “પછી. પ્રવેશ' અહીં શક્યાર્થ યષ્ટીમાં પ્રવેશક્રિયાનો અન્વય બાધિત ન હોવાથી આ પદની યષ્ટિધરમાં લક્ષણા કરી શકાશે નહીં. તેથી લક્ષણાના બીજ તરીકે તાત્પર્યાનુપપતિ મનાય છે. ભોજન કરાવવાના ઈરાદે કરાએલા
૧૦૫
