________________
અથવા ભણાવનાર પાસેથી જાણી લેવું. વસ્તુતતુ...ઇત્યાદિ. આશય એ છે કે “
વોઢ” પદસ્થલે સમુદાયશક્તિથી ઉપસ્થિતપમાદિમાં (રૂટ્યર્થ માં); અવયવશક્તિથી ઉપસ્થિત પક્કજનિકર્તા સ્વરૂપ યોગાઈનો (અવયવાર્થનો-વ્યુત્પત્તિલભ્યાર્થનો) અભેદસંબંધથી અન્વય થાય છે. રૂદ્યર્થની ઉપસ્થિતિનું સાન્નિધ્ય હોવાથી અર્થાત્ તેની ઉપસ્થિતિ શીધ્ર થતી હોવાથી તેમાં જ (રૂટ્યર્થમાં જ) યોગાર્થનો ઉપર જણાવ્યા મુજબ અન્વય થાય છે. યોગાર્થમાં રૂટ્યર્થનો અન્વય થતો નથી. ‘‘વિનાનાં વાધ વિના ક્ષત્રિહિતવિશેષપરત્વમ્' અર્થાત્ કોઈ બાધક ન હોય તો યત્કિંચિદ્રવ્યક્તિવિષયકબોલમાં તાત્પર્ય છે જેનું એવા પદો, અવ્યવહિતોપસ્થિતપદાર્થબોધમાં જ તાત્પર્યવાલા હોય છે. તેથી “ટેન નનમાર' ઈત્યાદિ પ્રયોગ સ્થળે વ્યક્તિવાચક ઘટ પદ; સન્નિહિત સચ્છિદ્ર ઘટથી જલાહરણ બાધિત હોવાથી દૂરવર્તિ ઘટના બોધમાં તાત્પર્યવાલું હોવા છતાં ‘ઘટનાના” ઇત્યાદિ સ્થળે ઘટ પદ સન્નિહિતઘટબોધતાત્પર્યક હોવાથી તત શ્રવણકર્તા દૂરવર્તિ ઘટને લાવતો નથી. એકાદશવ્યવહારમૂલક ઉક્તનિયમથી શીધ્રસન્નિહિતોપસ્થિત રૂટ્યર્થમાં યોગાથેનો અભેદસંબંધથી અન્વય થાય છે. કુમુદાદિ સ્થળે પંન શબ્દનો પ્રયોગ હોય; એવા વખતે રૂટ્યર્થ-પમત્વના બાંધનું અનુસંધાન કર્યું હોય અને કુમુદાદિના બોધમાં તાત્પર્ય હોય તો પંજ્ઞ પદથી લક્ષણા દ્વારા; કુમુદત્યાદિના કુમુદાદિનો અથવા કુમુદત્વાદિવિશિષ્ટપક્કજનિકર્તુત્વેન કુમુદાદિનો બોધ કરી શકાય છે. પણ જ્યાં પંક્રન પદનો પ્રયોગ છે, કુમુદત્વેન બોધનું તાત્પર્ય નથી અને પમત્વનો બાધ છે, ત્યાં માત્ર અવયવશક્તિથી પક્કજનિકર્તુત્વવિશિષ્ટમાત્રનો જ બોધ થાય છે. આવું કેટલાક કહે છે. જ્યાં સ્થલપદ્દમાદિમાં (ગુલાબપુષ્પાદિમાં) રંગ શબ્દનો પ્રયોગ છે અને અવયવાર્થ
૧૦૩
